Εθνική Βιβλιοθήκη της Μάλτας, Nobili Atlas, vol. IV, no. 101.
National Library of Malta, Nobili Atlas, vol. IV, no. 101.
Αναφέρεται Από:
G. Tolias, Nikolaos Sophianos's Totius Graeciae Descriptio: The Resources, diffusion and Function of a Sixteenth-Century Antiquarian Map of Greece, Imago Mundi 58,2(2006), 150- 182.
Σημειώσεις:
Η βάση για το χάρτη του Σοφιανού της Ελλάδας είναι ο Πτολεμαίος: η επισήμανση της περίληψης, η αντιπροσώπευση του αναγλύφου, το δίκτυο των ποταμών και το εσωτερικό τμήμα της Ελλάδας στις χώρες ή τις φυλές, των οποίων τα όρια και τα ονόματα χαρακτήρισε στο χάρτη του, όλα είναι ορατά πτολεμαϊκά.[ + ]
Η βάση για το χάρτη του Σοφιανού της Ελλάδας είναι ο Πτολεμαίος: η επισήμανση της περίληψης, η αντιπροσώπευση του αναγλύφου, το δίκτυο των ποταμών και το εσωτερικό τμήμα της Ελλάδας στις χώρες ή τις φυλές, των οποίων τα όρια και τα ονόματα χαρακτήρισε στο χάρτη του, όλα είναι ορατά πτολεμαϊκά. Εντούτοις, ο Σοφιανός ξεφεύγει από το αρχαίο περιφερειακό πρότυπο της Ελλάδας που ακολουθήθηκε από τον Πτολεμαἰο και τους αρχαίους ελληνικούς γεωγράφους, προτείνοντας έναν νέο περιφερειακό καθορισμό της Ελλάδας. Εκτιμώντας ότι η Ελλάδα του Πτολεμαίου επεκτείνεται προς τα βόρεια μέχρι την Ήπειρο και τη Μακεδονία, στο χάρτη ο Σοφιανός αγκαλιάζει όλο το νότο των Βαλκανίων, του Δούναβη καθώς επίσης και της δυτικής Μικράς Ασία. Για να κατασκευάσει το χάρτη του, ένωσε τους δύο τελευταίους πτολεμαϊκούς χάρτες της Ευρώπης (Tabulae Europae IX and X) που καλύπτουν τα νότια Βαλκάνια και το Δούναβη και προσέθεσε το δυτικό μισό του πρώτου πτολεμαϊκού χάρτη της Ασίας ὅπως και ένα μικρό μέρος του χάρτη της νότιας Ιταλίας. Διατήρησε επίσης το πτολεμαϊκό γεωγραφικό μήκος και το γεωγραφικό πλάτος. Ο ευρύς εδαφικός ορισμός της Ελλάδας από τον Σοφιανό, αν και εξαιρετικός, δεν ήταν μοναδικός, για την αντίληψή του· είχε ένα προηγούμενο στις τυπωμένες εκδόσεις του Πτολεμαίου: στο δέκατο χάρτη της Ευρώπης στην editio princeps της γεωγραφίας του Πτολεμαίου με τους χάρτες ( Μπολόνια, de Lapis, 1477), η Ελλάδα καλύπτει ακριβώς την ίδια περιοχή. Όσον αφορά στο γεωγραφικό καθορισμό της Ελλάδας, πρέπει να σημειώσουμε μια θεμελιώδη διαφορά μεταξύ του χάρτη του Σοφιανού και του Praefatio Gerbel: εκτιμώντας ότι η Ελλάδα του Σοφιανού αγκαλιάζει τη νότια βαλκανική χερσόνησο και τη δυτική Μικρά Ασία, Praefatio Gerbel καλύπτει μόνο εκείνες τις περιοχές που περιλαμβάνονται στην Ελλάδα του Στράβωνα και του Πτολεμαίου. Ένα άλλο καινοτόμο χαρακτηριστικό γνώρισμα του χάρτη είναι η χρονολογική σειρά και ο πλούτος των ονομάτων θέσεών του: ενώ ο Πτολεμαίος απεικόνισε τις γεωγραφικές πραγματικότητες του δεύτερου αιώνα μ.Χ., ο Σοφιανός αγκαλιάζει όλη την αρχαία ελληνική ιστορία και αντί των ονομάτων θέσεων γύρω στις 1.100 που απαριθμούνται από τον Πτολεμαίο στους τρεις χάρτες που αντιστοιχούν στην Ελλάδα, ο Σοφιανός προτείνει έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό, καθώς υπάρχουν 2.000 στον κατάλογο του Gerbel. Στο διακοσμητικό πλαίσιο, που διατηρείται εν μέρει σε όλες τις μεγάλες εκδόσεις δέκατος-αιώνα του χάρτη (εκείνοι σε οκτώ ή τέσσερα φύλλα), ο Σοφιανός αναγνωρίζει τις πηγές του: πρώτα οι ελληνικοί ιστορικοί και οι γεωγράφοι, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Στράβων, και Παυσανίας, έπειτα πρόσφατοι χάρτες και τέλος η γεωγραφία του Πτολεμαίου, που εφιστά την προσοχή στο μεγάλο αριθμό πρόωρων χειρογράφων της εργασίας που είχε συμβουλευθεί. Μόνο ένα μικρό ποσοστό των ονομάτων θέσεων προέρχεται από τον Πτολεμαίο. Οι περισσότεροι από αυτά είναι από ανάγνωση των αρχαίων ελληνικών και λατινικών συγγραφέων. Αλλά η σημαντικότερη πηγή πληροφοριών για την αρχαία ελληνική τοπωνυμία, και η πλέον ανεκμετάλλευτη από τους προηγούμενους μελετητές, ήταν ο Παυσανίας, του οποίου η συμβολή αναγνωρίζεται από το συντάκτη στη διεύθυνσή του στον αναγνώστη και υπαινίχτηκε ακόμη και στον ίδιο τον τίτλο του χάρτη: Το Totius Graeciae Descriptio υπαινίσσεται τη συμβολή της Graeciae Descriptio., του Παυσανία. Η παρουσία του είναι εμφανής από τη διανομή των ονομάτων θέσεων στο χάρτη: αυτό είναι πολύ πυκνότερο για εκείνες τις περιοχές που καλύπτονται από την περιγραφή της Ελλάδας. Όλο το γεωγραφικό υλικό που καταγράφεται στο χάρτη του Σοφιανού αναφέρεται στην αρχαιότητα. Τα ονόματα θέσεων καλύπτουν την περίοδο από τα αργοναυτικά και τον τρωικό πόλεμο στην πρόσφατη ρωμαϊκή περίοδο. Δεν υπάρχει κανένα Βυζαντινό, φραγκικό ή οθωμανικό όνομα θέσεων που χαρακτηρίζονται στο χάρτη, όπως Didimotychon ή Mystras , Bodonitza ή Vostitza - σλαβικές τακτοποιήσεις στις παλαιότερα τοποθετήσεις και τα καθίσματα των σημαντικών Frankish βαρονιών, Scutari - το οθωμανικό ασιατικό λιμάνι Κωνσταντινούπολης, ή Tripolitza, η οθωμανική πρωτεύουσα Morea. Τα ονόματα της αρχαίας γεωγραφικής ορολογίας βουνών, ποταμών, λιμνών και θαλασσών επίσης. Ο αναγνώστης του χάρτη θα μπορούσε να εντοπίσει τα μεσαιωνικά και σύγχρονα ονόματα θέσεων με τη χρησιμοποίηση του χωριστού καταλόγου συμφωνίας ονόματος θέσεων, με τους αριθμούς αναφοράς του στο χάρτη. Τα ονόματα θέσεων στο χάρτη δόθηκαν σε μια λατινική μορφή εξελληνισμένα. Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η παράλληλη χρήση της ελληνικής εγγραφής για τα ονόματα των χωρών, των περιοχών και των φυλών και μερικών θαλασσών, καθώς επίσης και για τον τίτλο στην έκδοση του 1545 στη Βενετία από τον Vavassore (ΑπάσηςΕλλάδοςΠεριγραφή). Η ελληνική πηγή που χρησιμοποιείται στις σωζόμενες πρώιμες ιταλικές εκδόσεις του χάρτη (Vavassore 1545 και η Ρώμη 1552) ήταν του Cervini 1 majuscule. Η έκδοση 1545 Βασιλεία του χάρτη έχει ένα ισχυρό εικονογραφικό στοιχείο. Ο χαρακτηρισμός του της φυσικών ανακούφισης και των δασών προσθέτει το ρεαλισμό στην απεικόνιση, το chiaroscuro προτείνει την τρίτη διάσταση, και για τις πόλεις, τα φρούρια και τις μικρότερες οργανώσεις χρησιμοποιεί μια πλουσιοπάροχα ποικίλη εικονογραφία. Οι θάλασσες διακοσμούνται με τα σκάφη, τα τέρατα θάλασσας και τις μυθολογικές σκηνές, τα οποία προσθέτουν στη θεατρικότητα της σύνθεσης. Αντίθετα, η έκδοση 1552 Ρώμη διαφέρει από τις εκδόσεις της Βασιλείας στη λιγότερο επιμελημένη διακόσμησή της και, ειδικότερα, στην τυποποίηση των χαρτογραφικών σημαδιών. Ο χαρακτηρισμός του φυσικού αναγλύφου και των δασών είναι λιγότερο ποικίλος και ομογενοποιημένος, ενώ υπάρχει μια προφανής προσπάθεια να τυποποιηθεί η επισήμανση για τις διάφορες τακτοποιήσεις. Εν τούτοις με τις ιδιαίτερες παραλλαγές στις διαστάσεις τους, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις τύπους συμβόλων που δείχνουν τα χωριά, φρούρια και πόλεις, σύμφωνα με τη σημασία τους: ένας ενιαίος πύργος για το μικρότερο αυτό και ένα συγκρότημα των πύργων (από δύο έως τέσσερις) που περιβάλλονται από τους τοίχους για τους μεγαλύτερους. Από όλες τις πόλεις στο χάρτη μόνο δύο αντιπροσωπεύονται από τα ειδικά σύντομα χρονογραφήματα: "Byzantion - Constantinopolis" και Αθήνα, τα δύο σημαντικά πολιτιστικά και πολιτικά κέντρα της κλασσικής και πρόσφατης αρχαιότητας. Οι δύο φανταστικές απόψεις στοχεύουν να δώσουν σχηματικά την αρχαία πτυχή των πόλεων: Βυζάντιο αντιπροσωπεύεται ως περιτοιχισμένη πόλη με τον καθεδρικό ναό Αγίου Σοφία στο κέντρο του. Η Αθήνα, η κύρια πόλη στο χάρτη, απεικονίζεται με την ακρόπολη στο κέντρο της, με το λιμάνι της, τον Πειραιά, και τα Μακρά Τείχη που περιβάλλουν, ένα εντυπωσιακό σύντομο χρονογράφημα που καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της Αττικής. Ἡ Τροία, η μόνη καταγραφή στο χάρτη που απεικονίζεται ως καταστροφή, μας δίνει έναν υπαινιγμό ως προς το χαμηλότερο χρονολογικό όριο. Για τον Ηρόδοτο και όλους τους Έλληνες ιστορικούς, ο τρωικός πόλεμος χαρακτήρισε την αφετηρία της ιστορίας, αν και η απεικόνιση θα μπορούσε να είναι μια νύξη στο γενεαλογικό μύθο της Ρώμης με την αποδημία του Αινεία και την ίδρυση της πόλης, που γιορτάστηκε από τον Βιργίλιο. Στο άλλο τέλος, η αρχή του τέταρτου αιώνα μ.Χ., όταν κινήθηκε το κεφάλαιο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας προς το Βυζάντιο (η μόνη καταγραφή στο χάρτη 11 που μαρκάρεται με μια διπλή ("αρχαία" και "σύγχρονη") ονομασία: Byzantion-Constantinopolis, φαίνεται να είναι το τελικό σημείο. Στο χάρτη του Σοφιανού μπορούμε να διακρίνουμε μερικές σπάνιες προσπάθειες να δείξουμε τα μνημεία της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Το σημάδι χρησιμοποιούμενο για αυτόν το λόγο είναι τυποποιημένο και αναφέρεται μάλλον σε ένα ρωμαϊκό παρά σε ένα ελληνικό μνημείο. Αυτά είναι τα δύο ιερά κέντρα του ελληνικού κόσμου, η Δήλος και οι Δελφοί (όπου δύο ναοί παρουσιάζονται, ο ένας επονομαζόμενος "Δελφοί" και ένας άλλος επονομαζόμενος "Πυθία") και, αρκετά εκπληκτικά, τρία άδυτα που αφιερώνονται στην Άρτεμη, μια στο ασιατικό τέλος του Βοσπόρου, άλλος στην Εύβοια και ένα τρίτο στη Βραβρώνα της Αττικής. Η επεξεργασία της περιοχής δράσης είναι συγκεκριμένου ενδιαφέροντος. Παρουσιάζεται το άδυτο του Απόλλωνα στο Άκτιο, δεδομένου ότι ο Στράβων το περιγράφει, στις ξύλινες κλίσεις ενός λόφου, ενώ δίπλα σε αυτο απεικονίζεται ένας βωμός. Αυτή η εξαιρετική εικονογραφική νύξη στο χάρτη δείχνει τη νίκη του Οκτάβιου πάνω στις ενωμένες δυνάμεις του Αντώνιου, της Κλεοπάτρας και των Ελλήνων και την προκύπτουσα τελική ενοποίηση της ελληνικής ανατολής σύμφωνα με τον ρωμαϊκό κανόνα.
[ - ]
Τίτλος Έρευνας:
Η Βάση δεδομένων «Τεκμήρια Ελληνικής Χαρτογραφίας», περιλαμβάνει το έργο ελλήνων σχεδιαστών και εκδοτών χαρτών από τον 15ο αιώνα έως το 1820.[ + ]
Η Βάση δεδομένων «Τεκμήρια Ελληνικής Χαρτογραφίας», περιλαμβάνει το έργο ελλήνων σχεδιαστών και εκδοτών χαρτών από τον 15ο αιώνα έως το 1820. Η Βάση περιλαμβάνει χειρόγραφους και έντυπους χάρτες και άτλαντες, καθώς και νησολόγια. Τα έργα αυτά είναι άλλοτε αυτοτελή κι άλλοτε ένθετα σε γεωγραφικές, ιστορικές ή θρησκευτικές εκδόσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην έντυπη διάδοση των έργων των ελλήνων χαρτογράφων. Είναι προϊόν του Ερευνητικού Προγράμματος «Γεωγραφική Παιδεία και Ιστορία της Χαρτογραφίας», με επιστημονικό Υπεύθυνο τον Γιώργο Τόλια, Διευθυντή Ερευνών του ΙΝΕ/ΕΙΕ.
[ - ]
Εθνική Βιβλιοθήκη της Μάλτας, Nobili Atlas, vol. IV, no. 101.
National Library of Malta, Nobili Atlas, vol. IV, no. 101.
Is Referenced By:
G. Tolias, Nikolaos Sophianos's Totius Graeciae Descriptio: The Resources, diffusion and Function of a Sixteenth-Century Antiquarian Map of Greece, Imago Mundi 58,2(2006), 150- 182.
Notes:
Η Βάση δεδομένων «Τεκμήρια Ελληνικής Χαρτογραφίας», περιλαμβάνει το έργο ελλήνων σχεδιαστών και εκδοτών χαρτών από τον 15ο αιώνα έως το 1820. Η Βάση περιλαμβάνει χειρόγραφους και έντυπους χάρτες και άτλαντες, καθώς και νησολόγια. Τα έργα αυτά είναι άλλοτε αυτοτελή κι άλλοτε ένθετα σε γεωγραφικές, ιστορικές ή θρησκευτικές εκδόσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην έντυπη διάδοση των έργων των ελλήνων χαρτογράφων. Είναι προϊόν του Ερευνητικού Προγράμματος «Γεωγραφική Παιδεία και Ιστορία της Χαρτογραφίας», με επιστημονικό Υπεύθυνο τον Γιώργο Τόλια, Διευθυντή Ερευνών του ΙΝΕ/ΕΙΕ.
[ - ]
Research Title:
The database “Greek Cartography: the Documents” includes the cartographic work of Greek mapmakers and Greek publishers of maps and cartographic material from the 15th century to 1820.[ + ]
The database “Greek Cartography: the Documents” includes the cartographic work of Greek mapmakers and Greek publishers of maps and cartographic material from the 15th century to 1820. The database contains manuscript and printed maps, atlases and isolarii. The works are either independent either included in geographical, historical or religious editions. Special attention is given to the printing history of the Greek mapmakers’ production. It is a product of the Research Project “Geographical Culture and History of Cartography” supervised by Dr. George Tolias, Research Director INR/NHRF.
[ - ]
Research Center:
Institute Of Neohellenic Research/NHRF
Research Supervisor:
George Tolias
Subjects:
Cartography
The PANDEKTIS digitalization and online dissemination through www.ekt.gr/pandektis has been developed by the Greek National Documentation Centre (EKT).
The project 'PANDEKTIS - A Digital Thesaurus of Primary Sources for Greek History and Culture' is developed by the National Hellenic Research Foundation under the framework 'Digital Greece' (
www.psifiakiellada.gr) and is co-financed at 75% by the European Union - European Regional Development Fund and at 25% by the Greek Public Domain (Operational Program for IS - OPIS, 3rd CSF 2000-2006).
