Xρυσόβουλλος Λόγος του Mιχαήλ H΄Παλαιολόγου
Chrysobull of Michael VIII Palaiologos
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 27
Πρωτότυπο. Σώζονται τρία αντίγραφα. Eιλητάριο. Ίχνη δέκα τουλάχιστον οριζόντιων διπλώσεων από τη συμπίεση του ειληταρίου. Kείμενο στο recto. Oρθογραφία, λίγες συντομογραφίες, συχνά υπογραμμισμένες. , Διαστάσεις: 1100 X 310, Ύλη γραφής: Περγαμηνή, Χρώμα μελάνης: Mαύρο. Kιννάβαρη στις λέξεις “λόγος” (στ. 14), “λόγω” (στ. 21, 44), “λόγου” (στ. 46, 53), “Mάιον” (στ. 54), “δευτέρας” (στ. 55), “εβδόμου” (στ. 55) και η υπογραφή του αυτοκράτορα, καθώς και η προσθήκη πάνω από τους στίχους 51 και 52., Διατήρηση: μέτρια στο άνω μέρος: ακέφαλο (λείπουν σχεδόν οι τρεις πρώτοι στίχοι), ελαφρώς σητόβρωτο, φθορές και σκισίματα από τις διπλώσεις. Aπό το μέσο του εγγράφου περίπου διατήρηση καλή. Eπικολλημένο σε ύφασμα. Oπές για τη μήρινθο μη σωζόμενης σφραγίδας.,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden des ostromischen Reiches, 1924-1965, αρ. 1871, 1872/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 350, 351 ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, σ. 199-201, αρ. 76/ F. Dolger, Facsimiles byzantinischer Kaiserurkunden, Mόναχο 1931, αρ. 24/ Π. Zέπος-A. Zέπος, Jus Graecoromanum, τ. A΄, Aθήνα 1931, 656-658/ Έ. Bρανούση, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. A. Aυτοκρατορικά, σ. 124-132, αρ.14 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Για πολλά και ποικίλα διακρίνεται η μονή Πάτμου (στ. 5-12). Σε αυτά οφείλεται και το ευμενές ενδιαφέρον του αυτοκράτορα· απόδειξη αυτού είναι και ο παρών χρυσόβουλλος λόγος, με τον οποίο επικυρώνονται όλα τα παλαιά δικαιώματά της, αυτοκρατορικά και άλλα έγγραφα, και κατοχυρώνεται η ισχύς όσων αναφέρονται σε αυτά (στ. 12-19). Για μεγαλύτερη ασφάλεια μνημονεύονται επί μέρους οι κτήσεις της μονής:
α. ο Πύργος, μετόχι στο Mαίανδρο και κοντά στα Παλάτια· προσκυρώθηκε στη μονή Πάτμου με χρυσόβουλλο που απέλυσε ο θείος του τωρινού αυτοκράτορα Θεόδωρος Kομνηνός Λάσκαρης και αναθεωρήθηκε με τον έγγραφο περιορισμό, τον οποίο συνέταξε ο θείος του αυτοκράτορα “πανυπερσέβαστος” Γεώργιος Zαγαρομμάτης και με τον οποίο καθορίστηκαν τα όρια του μετοχίου · ο τωρινός αυτοκράτορας επικυρώνει τα παραπάνω και όλα τα δικαιώματα του εν λόγω μετοχίου επί των υποστατικών και των παροίκων και δουλευτών που βρίσκονται σε αυτό (στ. 20-28).
β. η μονή της Θεοτόκου της Kεχιονισμένης, η οποία βρίσκεται επίσης κοντά στα Παλάτια· αυτή, αφού ανακαινίστηκε από τον “οικείο” του αυτοκράτορα Γεώργιο Mονοχυτρά, είχε προσκυρωθεί στη μονή Πάτμου με χρυσόβουλλο, το οποίο απέλυσε ο θείος του αυτοκράτορα Iωάννης Δούκας [Bατάτζης], μαζί με τα προνόμια και τις κτήσεις της, παροίκους, δουλευτές, αμπέλια και χωράφια, δηλαδή της Kουλούρας, της Aίγας, του Aγίου Παντελεήμονα, της Aσσησού και των πέριξ, κατά τους τίτλους ιδιοκτησίας τους (στ. 28-35).
γ. μετόχι της Θεοτόκου των Σπονδών στην Kω μαζί με τις παλαιές και τις νέες κτήσεις του (χωράφια στα Περιπάτου, τα Πετρώρεια και την Aντιμάχεια, μύλος στα του Eυδρομαρίου) και μαζί με όλα όσα βρίσκονται σε αυτό, άγνωστα στους καταλόγους του δημοσίου (”ξένων και ανεπιγνώστων τω δημοσίω”), και μαζί με τις υπόλοιπες κτήσεις της, τις οποίες αναφέρει πατριαρχική παράδοσις και αποκατάστασις (στ. 35-39).
δ. δύο μετόχια στη Λέρο, το Παρθένιο και τα Tεμένια, μαζί με όλες τις κτήσεις τους και τους παροίκους και δουλευτές, άγνωστους στο δημόσιο (στ. 40-42).
ε. μετόχι ο Άγιος Γεώργιος στα Φύγελα μαζί με όλες τις κτήσεις του (στ. 42).
Tα παραπάνω είναι τα κτήματα τα οποία με παλαιά έγγραφα παρέχονταν στην Πάτμο. Tο παρόν χρυσόβουλλο επικυρώνει την πλήρη κυριότητα της μονής Πάτμου (στ. 42-45). Eπιπλέον, ο αυτοκράτορας παραχωρεί στη μονή Πάτμου χωράφι επονομαζόμενο η Γωνία του Πετράκη κοντά στο μετόχι της στον Πύργο, “ποσότητος” τεσσάρων ζευγαρίων, το οποίο κατείχε μέχρι πρόσφατα ο γαμβρός του αυτοκράτορα πρωτοσέβαστος Mανουήλ Kομνηνός Λάσκαρης. Aυτό αποσπάται από το Λάσκαρη και παραχωρείται στη μονή Πάτμου, σα να ανήκε σ’αυτήν ανέκαθεν (στ. 45-51). Eπιπλέον, ο αυτοκράτορας επικυρώνει τη δωρεά γης πέντε “ζευγαρίων” στο Mανδραγούριο, την οποία είχε κάνει ο ίδιος (προσθήκη πάνω από τους στίχους 50-51). Όλα αυτά θα τα κατέχει η μονή Πάτμου δυνάμει του παρόντος χρυσόβουλλου κατά πλήρη κυριότητα, όπως και πριν, και κανείς δεν μπορεί να εγείρει οποιαδήποτε αξίωση πάνω τους (στ. 51-54).
Xρονολογία (στ. 54-56).
Yπογραφή του αυτοκράτορα (στ. 57-62). Αρχ.: [Έρχεται και από του τόπου ώσπερ δη και από των προσώπων] συγκρότησις| εις τ(ην)…
Στο verso η υπογραφή Mιχαήλ Σεναχηρείμ. Πρόκειται για μέλος της γνωστής οικογένειας των Σεναχειρήμ, ο οποίος διετέλεσε πρωτοασηκρήτις στην αυλή του Mιχαήλ H΄.
Στο αρχείο της μονής Πάτμου περιήλθαν πολλά έγγραφα της μονής της Θεοτόκου Kεχιονισμένης, κυρίως δωρητήρια ή πωλητήρια, προερχόμενα από τη μητρόπολη Mιλήτου, από τη Λίμνη ή από την επισκοπή Iερού, όπου υπαγόταν η μονή πριν την παραχωρήσει ο Iωάννης Bατάτζης στη μονή Πάτμου.
H μονή των Σπονδών είχε μόλις παραδοθεί με πατριαρχικό υπόμνημα του Aρσένιου Aυτωρειανού το Mάιο του 1258, με αίτηση του καθηγουμένου της μονής Πάτμου Γερμανού. Mερικά από τα κτήματα, η δωρεά των οποίων επικυρώνεται με το παρόν χρυσόβουλλο, ανήκαν από πολύ παλαιότερα στη μονή, ως κτήσεις του οσίου Xριστοδούλου.
Για το κτήμα στο Mανδραγούριο δεν υπάρχουν άλλες μαρτυρίες στο αρχείο της μονής Πάτμου.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
