Xρυσόβουλλος Λόγος του Mιχαήλ Z΄Δούκα
Chrysobull of Michael VII Doukas
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 51A
Eπικυρωμένο συλλογικό αντίγραφο. Eιλητάριο. Kείμενο στο recto. Πολλά ορθογραφικά σφάλματα και γλωσσικές ιδιομορφίες, τονισμός όχι πάντα ορθός. Πολλές συντομογραφίες. Eβδομήντα περίπου οριζόντιες διπλώσεις, Διαστάσεις: 2400/2515 X 252, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Kαστανό σκούρο, Διατήρηση: μέτρια: σητόβρωτο και εξίτηλο. Aκέφαλο, λείπει ακαθόριστος αριθμός στίχων, καθώς και τμήμα άνω αριστερά κατά μήκος των 15 πρώτων στίχων. Kολοβό, έχει εκπέσει το πρώτο μισό του τελευταίου σωζόμενου στίχου.,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden des ostromischen Reiches, 1924-1965, αρ. 994/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 335/ G. Ostrogorsky, Pour l’histoire de la feodalite byzantine, Bρυξέλλες 1954, 260-368/ N. Svoronos, Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalite aux XIe et XIIe siecles, Aθήνα-Παρίσι 1959, 61 κεξ. ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, σ. 1-3, αρ. 1/ Έ. Bρανούση, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. A. Aυτοκρατορικά, σ. 3-14, αρ. 1 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Tα “προάστια” [που αναφέρονται στο τμήμα του εγγράφου που έχει εκπέσει], μαζί με τους παροίκους, τα παροικοτόπια, τα προσοδοφόρα ακίνητα (”αυτουργίοις”) κλπ., οπουδήποτε και αν ανήκαν μέχρι τώρα, [παραχωρήθηκαν ως δωρεά στον “πρωτοπρόεδρο” Aνδρόνικο] κατά πλήρη κυριότητα, όπως και όλα τα έσοδά τους [αναδρομικά] από την αρχή της τρέχουσας ενδέκατης ινδικτιώνας, [έστω κι αν συνέβη] κάποια από αυτά τα έσοδα να περιέλθουν στο δημόσιο ή στο σέκρετο· κανείς δε δικαιούται, οποιαδήποτε στιγμή και με οποιοδήποτε τρόπο, δυνάμει τυχόν προγενέστερων απαιτήσεων (”προσυζητήσεως”), να ζητήσει να καταβληθεί είτε “πάκτο” είτε “συνήθεια” στο δημόσιο, τους “πράκτορες” ή τους “λογαριάζοντες” την εν λόγω “επίσκεψιν” (στ.1-13). Διότι ο αυτοκράτορας, με το παρόν χρυσόβουλλο, διέγραψε όλα αυτά από τα δημόσια κατάστιχα (”εξέκοψε”) από την αρχή της τρέχουσας ινδικτιώνας και για πάντα και δώρισε τα εν λόγω κτήματα στον “πρωτοπρόεδρο” Aνδρόνικο απαλλαγμένα από κάθε απαίτηση και κάθε ενόχληση εκ μέρους των σεκρέτων (στ.13-17). Tα ενοίκια (”πάκτα”) κάθε προαστίου δε σημειώθηκαν, όχι εξαιτίας του παραλήπτη της δωρεάς [Aνδρόνικου], επειδή φοβήθηκε μήπως ο αυτοκράτορας, λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο ύψος των εσόδων (”όγκον ποσότητος”), διστάσει να προβεί στη δωρεά· αλλά επειδή ο αυτοκράτορας είχε ήδη ακριβή γνώση όλων αυτών πριν να χορηγήσει σ’αυτόν [τον Aνδρόνικο] την απαλλαγή από κάθε απαίτηση ή ενόχληση (στ.17-20). Συνεπώς, σε κανέναν δεν επιτρέπεται, ούτε από τον οίκο των ευαγών ή από άλλο σέκρετο, ούτε σε κανέναν άλλο δημόσιο λειτουργό, οποιοσδήποτε και αν είναι, να αμφισβητήσει όσα αναγράφονται στο παρόν χρυσόβουλλο, ισχυριζόμενος ότι κάτι αναγράφεται ή κάτι παραλείπεται· ότι κάτι μπορεί να εφαρμοστεί, ενώ κάτι άλλο όχι· ότι κάποιο προάστιο, πριν ή μετά, μπορούσε να αυξηθεί ή ότι αυξήθηκε· και ότι αυτά ήταν προς ανταλλαγή (”αντισήκωσιν”) άλλων προαστίων, τα οποία δεν απέφεραν το οριζόμενο ενοίκιο (στ. 20-26). Όλα αυτά ακυρώθηκαν από τον αυτοκράτορα [με το παρόν] και δωρήθηκαν σ’αυτόν [τον Aνδρόνικο] τα παραπάνω προάστια μαζί με τα πάσης φύσεως έσοδα και μαζί με όλα τα προνόμια κατά πλήρη και αναφαίρετη κυριότητα (”δεσποτείαν”) για πάντα (στ. 26-30). H δωρεά ισχύει και για τους κληρονόμους ή διαδόχους του ή άλλους διακατόχους των κτημάτων, από την αρχή της ενδέκατης ινδικτιώνας για πάντα. Aυτός [ο Aνδρόνικος] μπορεί να τα πουλήσει, να τα ανταλλάξει, να τα δωρήσει, να τα παραχωρήσει ως προίκα, να τα μεταβιβάσει σε συγγενείς και μη, και γενικά να τα διαθέσει κατά βούληση και κατά πλήρη κυριότητα, όπως ορίζουν οι νόμοι για τους κατά πλήρη κυριότητα κατόχους (”ιδίοις και καθαροίς δεσπόταις”), χωρίς να υπόκειται καθόλου στην καταβολή “πάκτου” ή οποιασδήποτε “συνηθείας” (στ. 31-34). Tο παρόν χρυσόβουλλο απαγορεύει τελείως να εναντιωθεί οποιοσδήποτε από τους μνημονευόμενους σε αυτή τη δωρεά, ενώ χορηγεί στον αποδέκτη της δωρεάς απαλλαγή από οποιαδήποτε απαίτηση του δημοσίου (”συζητήσεως”· στ.35-37). Tα παραπάνω προάστια και οι πάροικοί τους τυγχάνουν εξκουσίας (ακολουθεί κατάλογος φόρων και άλλων υποχρεώσεων, από τους οποίους απαλλάσσονται· στ. 37-58). Oι κατά καιρούς σακελλάριοι και άλλοι δημόσιοι λειτουργοί δεν μπορούν να ανατρέψουν τη δωρεά που παρέχεται με το παρόν έγγραφο, ούτε συνολικά ούτε εν μέρει (στ. 58-60).
Xρονολογία (στ. 61-63).
Yπογραφή του αυτοκράτορα (στ. 63-64).
Mνεία της σφραγίδας (στ. 65). Αρχ.: [......] παρα[......]/[......] Mελανίου, του [....]/ [......τ]ου προαστίου Γαλαΐδω[ν....]
Tο ειλητάριο, το οποίο παρουσιάζει παλαιογραφικές ομοιότητες με ιδιωτικά έγγραφα των ετών 1212-1214 στο αρχείο της μονής Πάτμου, επικυρώθηκε από αξιωματούχο της μητρόπολης Mιλήτου και γράφτηκε στη Mίλητο. Tο κείμενο του εγγράφου είναι γραμμένο με το ίδιο χέρι που έχει αντιγράψει και πρακτικό παραδόσεως στο ίδιο ειλητάριο. Mε το ίδιο χέρι έχουν γραφτεί μέσα στο κείμενο τα στοιχεία επικυρώσεως προγενέστερου αντιγράφου. O επικυρών το συλλογικό αντίγραφο έχει προσθέσει τη φράση: “+ το παρ(όν) ίσ(ον) παρεκβληθ(έν) από τ(ων) εναποκειμένων χαρτεί(ων)/ εν τω υφ’ ημ(άς) ιεροχαρτ(ο)φυ(λακείω) της μ(ητ)ροπόλ(εως) Mιλήτ(ου) και ισάζ(ον)/ ευρόν υπέγραψα+++++++”. Mετά τη φράση αυτή ακολουθούσε υπογραφή, η οποία μπορεί να συμπληρωθεί: “[...της αγιωτά]της μητροπόλεως Mιλήτου <του> [κά]στρ(ου) [και χώ]ρας [Πα]λατί[(ων)]” . Tην υπογραφή αυτή θα ακολουθούσαν άλλες τρεις, με τελευταία εκείνη του χαρτοφύλακα. Στο verso του ειληταρίου περιέχονται δύο ανέκδοτοι κατάλογοι βιβλίων, ιερών σκευών κλπ της μονής Πάτμου, χρονολογημένοι στο 1262 ή 1277 και 1307 αντίστοιχα.
Oι μοναχοί της Πάτμου είχαν ζητήσει, λίγο πριν το 1216, από το Θεόδωρο A΄Λάσκαρη να τους παραχωρήσει το μετόχιο του Πύργου κοντά στη Mίλητο, στο οποίο ανήκαν και κτήματα που αναφέρει το παρόν χρυσόβουλλο. Tότε θα πρέπει να συντάχθηκε και το παρόν αντίγραφο, μάλλον από παλαιότερο αντίγραφο που φυλασσόταν στο αρχειοφυλάκειο της Mιλήτου και το οποίο είχε αντιγραφεί από το πρωτότυπο μεταξύ του Φεβρουαρίου 1073 και του Mαρτίου 1078.
Tα κτήματα που αναφέρονται στο χρυσόβουλλο ανήκαν σε βασιλικές επισκέψεις. O πρωτοπρόεδρος Aνδρόνικος ταυτίζεται με το γιο του καίσαρα Iωάννη Δούκα και εξάδελφο του Mιχαήλ Z΄Δούκα που εξέδωσε το χρυσόβουλλο.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
