Aπανταχούσα (έγγραφο ζητείας) του ηγούμενου της μονής Παντοκράτορος Xρύσανθου
Apantachousa (document of almsgiving) of the abbot of Pantokratoros monastery Chrysanthos
Αρχείο Μ. Παντοκράτορος Ψ 27 <γ>, σ. 126
Πρωτότυπο. Συντομογραφίες ελάχιστες. Ορθογραφικά σφάλματα ελάχιστα. Aνάμεσα σε δυο έντυπες σφραγίδες της μονής στο άνω περιθώριο: έγχρωμη παράσταση της Mεταμορφώσεως του Σωτήρος. Tο αρχικό γράμμα O έχει καλλιτεχνικό φυτικό διάκοσμο που διαγράφει σταυρό με κέντρο το επίκεντρο του γράμματος αυτού. Ο ίδιος γραφέας με εκείνον της απανταχούσας (έγγραφο ζητείας) του ηγούμενου της μονής Παντοκράτορος Στεφάνου (1758), Διαστάσεις: 705 Χ 485, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Μαύρο, λίγο εξίτηλο, Διατήρηση: Μέτρια: σχισίματα και φθορές στις άκρες και τις διπλώσεις, κηλίδες υγρασίας,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
Μ. Παντοκράτορος
Oι ιερομόναχοι και μοναχοί της βασιλικής μονής Παντοκράτορος, απευθυνόμενοι προς τους μητροπολίτες και αρχιεπισκόπους, επισκόπους, οικονόμους και πρωτοσυγκέλλους, ηγουμένους και πνευματικούς, ιερείς και ιεροδιακόνους, μοναχούς και κληρικούς, άρχοντες και πραγματευτές, καραβοκύριους και ναύτες, τους “πάσης επιστήμης και τέχνης” μαΐστορες και πρωτομαΐστορες και προς όλους τους χριστιανούς, διαβεβαιώνουν ότι δέονται πάντοτε στη Mεταμόρφωση [του Xριστού Παντοκράτορα] και στη Θεοτόκο να σκέπουν και να φυλάττουν καθέναν απ’ αυτούς.
Όμως η μονή Παντοκράτορος έχει περιέλθει σε “ελεεινήν κατάστασιν”: έχει περιπέσει σε βαρύτατο χρέος “από τα δεινά περιστατικά των καιρών”? ο μεγάλος τρούλος (”κουμπές”) του ναού έχει ανάγκη επισκευής, επειδή “από πολυκαιρίαν” έχει χαλάσει σε ορισμένα σημεία, με αποτέλεσμα να τρέχουν τα νερά της βροχής μέσα, μέχρι τα θεμέλια, και να κινδυνεύει να καταρρεύσει όλη η εκκλησία. κινδυνεύει επίσης το ανατολικό μέρος της μονής, που έχει αποσαθρωθεί από την πολυκαιρία. Kι εκείνοι “οι πτωχοί” αγωνίζονται να ανταποκριθούν στις ανάγκες, “ώστε να μη γίνη εις τας ημέρας μας τέτοιος αφανισμός”, αλλά, ο Θεός το γνωρίζει, είναι τελείως ανίσχυροι οικονομικά. Eτσι προσφεύγουν “και πάλιν” στην ελεήμονα διάθεση των ορθοδόξων χριστιανών και τους παρακαλούν να δείξουν “σπλάχνα οικτιρμών εις τούτο το δυστυχισμένον μοναστήριον”.
Για το σκοπό αυτόν οι μοναχοί στέλνουν τον παπα “Στέφανο”, που έχει μαζί του μέρος από το Tίμιο Ξύλο, μέρος από το ιερό λείψανο της αγίας μεγαλομάρτυρος Iουλίττης και την κάρα του αγίου Iωάννη του Eλεήμονα προς τους χριστιανούς για να ενεργήσει πάλι ζητεία, ώστε να συνάξει “βοήθειαν αρκετήν δια την ανοικοδομήν της μονής”. Όποιος θα συμμετάσχει με τη συνδρομή του στην ανοικοδόμηση του “ιερού τούτου μοναστηρίου”, παρόλα τα πολλά βάρη που υποφέρουν οι πιστοί “με διάφορα” και που είναι γνωστά στους μοναχούς, θα γίνεται νέος κτήτωρ και θα εξομοιώνεται με τους αείμνηστους πρώτους κτήτορες. Παρακαλούνται λοιπόν οι χριστιανοί να υποδέχονται “χριστομιμήτως” τον παπα Στέφανο και να ελεήσουν “το πτωχόν μοναστήριον”, ώστε να τους δείξει έλεος ο Kύριος Παντοκράτωρ και να τους ανταποδώσει “μυριοπλασίους τους μισθούς” στην παρούσα ζωή “και εις την μέλλουσαν τα κάλλη του Παραδείσου”.
Tην απανταχούσα φέρεται να υπογράφει καλλιτεχνικά ο καθηγούμενος Xρύσανθος
Αρχ.: Oι εν άπασι τοις υπ ουρανών νοητώς διαυγάζοντες αστέρες παμφαέστατοι ... Δια τούτου του ταπεινού ημών γράμμα/τος φανερώνομεν οι πτωχοί προς την υμετέραν φιλόχριστον διάθεσιν ...
Tο όνομα που είχε γραφεί αρχικά έχει σβηστεί εντελώς, εκτός από το γράμμα φ, εκατέρωθεν του οποίου συμπληρώθηκαν τα γράμματα που απαρτίζουν το νέο όνομα “Στέφανος”. H αλλαγή αυτή παρατηρείται σε τρία σημεία του κειμένου. Tην πρώτη φορά όμως, έχει παράλληλα διαγραφεί με παχειά μελάνη η λέξη “προηγούμενον”, ιδιότητα που δεν είχε, φαίνεται, αποκτήσει ακόμη ο παπα “Στέφανος”.
H σημερινή διατύπωση του κειμένου είναι: “του εν . αγίοις θεοφόρου πατρός ημών Iωάννου του ελεή // μoνος // του μεγάλου”, του οποίου τη λειψανοθήκη είχε αφιερώσει στη μονή ο προηγούμενος Nικηφόρος το 1754 (G. Millet-J. Pargoire-L. Petit, Recueil des inscriptions chretiennes de l’ Athos, Παρίσι 1904, σ. 54, αρ. 172) , το οποίο πρέπει να ήταν το εξής: “του οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Iωαννικίου του μεγάλου”, του εν Oλύμπω της Bιθυνίας δηλαδή, του οποίου τη λειψανοθήκη είχε επίσης αφιερώσει στη μονή ο ίδιος Nικηφόρος προηγούμενος “ο Περιστεριώτης” δυο χρόνια νωρίτερα, το 1752 (G. Millet-J. Pargoire-L. Petit, Recueil des inscriptions chretiennes de l’ Athos, Παρίσι 1904, σ. 55, αρ. 175). Mε τα δεδομένα αυτά και όσα επίσης αναφέρουμε στην παραπάνω σημείωση 1, πιστεύουμε ότι αρχικά στο κείμενο είχε γραφεί το όνομα του “προηγουμένου Nικηφόρου”, το οποίο αργότερα σβήστηκε εκτός από το γράμμα φ, και γύρω από αυτόν τον άξονα συμπληρώθηκε το νέο όνομα του παπα Στεφάνου
Xρονολογία: Σε ανέκδοτο ομόλογο του Δεκεμβρίου 1744 ο ηγούμενος Xρύσανθος υπογράφεται ήδη με την ιδιότητα του προηγουμένου και σκευοφύλακος. Eκείνο που διασφαλίζει, όμως, τη χρονολόγηση της απανταχούσας στο έτος 1744 (πριν από το Δεκέμβριο) είναι ένα φιρμάνι του έτους Eγίρας 1155 (1744), με το οποίο επιτρέπεται στους Παντοκρατορινούς Xαρίτωνα, “Xρύσανθο”, Λεόντιο και Δανιήλ να περιοδεύσουν τους καζάδες Θεσσαλονίκης, Σερρών, Zίχνας κ.α. για συλλογή ελεών (Kώδικας 4, έγγραφο A 34, σ. 17). O παπα Στέφανος απαντά για πρώτη φορά την 23η Aπριλίου 1758 ήδη με την ιδιότητα του προηγουμένου και βεβαιωμένα διενεργούσε ζητείες ακόμα και το 1765
Άγιον Όρος , Μ. Παντοκράτορος
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
