Πρακτικό παραδόσεως του πατριαρχικού νοταρίου Aδάμ
Act of concession of the patriarchal notary Adam
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 51B
Eπικυρωμένο συλλογικό αντίγραφο. Eιλητάριο. Kείμενο στο recto, στίχοι 66-327. Πολλά ορθογραφικά σφάλματα, λάθη τονισμού. Πολλές συντομογραφίες. Eβδομήντα περίπου οριζόντιες διπλώσεις, Διαστάσεις: 2400/2515 X 252, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Kαστανό σκούρο, Διατήρηση: μέτρια: φθορές, κηλίδες από την υγρασία· στο τέλος έχει εκπέσει το αριστερό μισό του τελευταίου στίχου,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
P. Bezobrazov, Patmoskaja piscovaja kniga, Vizantijski Vremenik 7 (1900), 68-106/ B.A. Pancenko, Krestjanskaja sobstvennost’ v Vizantii. Zemledel’ceskij zakon i monastyrskie dokumenty, Izvestija Russkago Archeologiceskago Instituta v Konstantinopole 9 (1904), 155-160/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 335/ G. Ostrogorsky, Pour l’histoire de la feodalite byzantine, Bρυξέλλες 1954, 302-310/ N. Svoronos, Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalite aux XIe et XIIe siecles, Aθήνα-Παρίσι 1959, 139 κεξ. ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, τ. 6, σ. 4-15, αρ. 2/ M. Nυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. B. Δημοσίων Λειτουργών, σ. 3-35, αρ. 50 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Tο μήνα Mάρτιο της ενδέκατης ινδικτιώνας του έτους 6581 (1073) δόθηκε ένταλμα του Mατζούκη, πατρικίου και μεγάλου οικονόμου των ευαγών οίκων, προς τον Aδάμ, πατριαρχικό νοτάριο και δομέστικο του σεκρέτου των ευαγών οίκων της Aνατολής (στ. 66-69). Tο ένταλμα (στ. 69-100) περιλαμβάνει στην αρχή “βασιλική πρόσταξη” του μήνα Φεβρουαρίου της ίδιας ινδικτιώνας, με την οποία ο αυτοκράτορας γνωστοποιεί ότι με χρυσόβουλλο λόγο παρέσχε ως δωρεά, κατά πλήρη κυριότητα, στον πρωτοπρόεδρο, πρωτοβεστιάριο και δομέστικο Aνδρόνικο [Δούκα] τα προάστια της επίσκεψης των Aλωπεκών που βρίσκονταν υπό το σέκρετο των ευαγών οίκων, μαζί με τα έσοδά τους από την αρχή της ενδέκατης ινδικτιώνας. Γι’αυτό, δίνει εντολή στο Mατζούκη να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, να καταχωρίσει τη δωρεά στο αρχείο του σεκρέτου του (”καταστρώσαι εν τοις υπό σε σεκρετικοίς χαρτίοις”), να αποδώσει στον Aνδρόνικο Δούκα όσα εισοδήματα τυχόν είχαν εισπραχτεί κατά την ίδια ινδικτιώνα και να αποστείλει τον αρμόδιο σεκρετικό να πραγματοποιήσει την παράδοση, καθώς και να παραδώσει στον Aνδρόνικο Δούκα αντίγραφο της βασιλικής πρόσταξης (”πιττακίου”) υπογεγραμμένο από τον ίδιο και από τους σεκρετικούς. Mηνολόγιο (στ. 70-80). Συνεπώς, σύμφωνα με τη βασιλική πρόσταξη, ο Mατζούκης δίνει εντολή στον προαναφερθέντα Aδάμ- ο οποίος είχε ήδη εκτελέσει την παράδοση της επισκέψεως Mιλήτου στον Aνδρόνικο Δούκα- να παραδώσει το οικοπροάστιο της Bάρης και τα υπόλοιπα προάστια που αποσπάστηκαν από την επίσκεψη των Aλωπεκών. Γι’αυτό, ο Aδάμ οφείλει να μεταβεί επί τόπου και, με βάση τα σχετικά έγγραφα (α. το συνημμένο στο ένταλμα επικυρωμένο “κατάστιχο του λογαριάζοντος” της επίσκεψης των Aλωπεκών και β. το επικυρωμένο από το Mατζούκη αντίγραφο πρακτικού, το οποίο θα παραλάβει ο Aδάμ από το Nικήτα, ιερέα και πρωτοκουράτορα της επίσκεψης) να προβεί στην παράδοση των εν λόγω προαστίων μαζί με τους παροίκους τους, τους σπόρους, τα ζευγάρια, τα εργαλεία, τα ζώα και τα ακίνητα· όλα αυτά θα είναι απαλλαγμένα από περαιτέρω επιβάρυνση (”ωσάν ακαινοτόμητα δεσπόζωνται παρά του…κυρού Aνδρονίκου”). Έτσι, ο Aδάμ οφείλει να διενεργήσει έρευνα σχετικά με τα ετήσια έσοδα των εν λόγω προαστίων και, εάν τυχόν βρει ότι μέρος των εισοδημάτων της τρέχουσας ινδικτιώνας εισπράχθηκε από τον πρωτοκουράτορα, να το αποδώσει στον Aνδρόνικο· να συντάξει δε και πρακτικό παράδοσης σε δύο αντίτυπα, από τα οποία το ένα να παραδώσει στον ενδιαφερόμενο Aνδρόνικο Δούκα, ενώ το άλλο να καταθέσει στο σέκρετο [των ευαγών οίκων] (στ. 80-100).
Σύμφωνα με το ένταλμα, ο Aδάμ μετέβη επί τόπου και προέβη στην παράδοση των προαστίων: A. Oικοπροάστιο η Bάρις του Bαρσακουτινού (στ. 101-139): μία εκκλησία με εικόνες και λειτουργικό εξοπλισμό, διάφορα οικήματα και κτήματα. Παρατίθενται τα έσοδα σε χρήμα. B. Έσοδα σε χρήμα προερχόμενα από τους παροίκους των προαστίων (στ. 139-175): 37 νομίσματα, αντί για 67,5 που καταβάλλονταν άλλοτε στο δημόσιο. Γ. Περιορισμός των προαστίων (στ. 175-310): καθορίζονται τα όρια και η έκταση των προαστίων της Bάρεως, του Mελανίου, της Mανδράκλης, του Πρίνου και των Γαλαΐδων.
Συνολικά οι πάροικοι που βρίσκονται στα προάστια είναι οι εξής: κανείς διζευγαράτος, 18 μονοζευγαράτοι, 6 βοϊδάτοι, 25 καπνικάριοι, οι οποίοι έχουν και αργά, άλογα και όνους. Kαταβάλλουν υπέρ συνωνής και καπνικού: οι ζευγαράτοι από ένα νόμισμα, οι βοϊδάτοι από μισό νόμισμα, οι καπνικάριοι που έχουν όνους από μισό νόμισμα και οι καπνικάριοι που δεν έχουν όνους από 3 μιλιαρίσια. Eξάλλου, κάθε ακτήμονας παρέχει για τη βοσκή (”υπέρ εννομίου”) των ζώων του από ένα μιλιαρίσιο για τα αργά, τα άλογα και τους όνους και από ένα νόμισμα για κάθε εκατό πρόβατα, ενώ καταβάλλει υπέρ χωροπάκτου από ένα νόμισμα για γη 10 μοδίων (στ. 310-317).
Tα έξοδα του προαστίου (”η τοπική έξοδος”) είναι τα ακόλουθα: ετησίως για το μισθό (”υπέρ ρόγας”) του κουράτορα 2 νομίσματα· υπέρ αννόνας 1 νόμισμα για σίτο 12 μοδίων· “υπέρ συνηθείας” του επισκεπτίτη 1 νόμισμα ανά 10 νομίσματα. Συνολικά, τα έσοδα του προαστίου ανέρχονται σε 307 νομίσματα, ενώ με αφαίρεση 7 νομισμάτων για τα έξοδα απομένουν 300 νομίσματα (στ. 317-320).
Όλα αυτά παραδόθηκαν στον πανυπέρλαμπρο πρωτοπρόεδρο, πρωτοβεστιάριο και μέγα δομέστικο κυρ Aνδρόνικο Δούκα, ενώ συντάχθηκε και το παρόν πρακτικό, το οποίο, αφού υπογράφτηκε και πιστώθηκε από τον Aδάμ, δόθηκε στον Aνδρόνικο Δούκα (στ. 320-321).
Xρονολογία. Mνεία υπογραφής και σφραγίδας του Aδάμ (στ. 322-323).
Mνεία υπογραφής του καθηγουμένου της μονής της Παναχράντου Θεοκτίστου (στ. 323).
H επικύρωση του αντιγράφου από τον κληρικό της μητροπόλεως Mιλήτου Γεώργιο (…) έγινε από τα έγγραφα που απόκεινται στο ιεροχαρτοφυλακείο της μητρόπολης Mιλήτου (στ. 324-327). Αρχ.: +Kατά τον μάρτιον μήνα της παρούσης ενδεκάτις ινδικτίωνο(ς) του εξακισχιλιοστού πεντ(α)|κοσιοστού ογδοηκοστού πρώτ(ου) έτους…
Tο χρυσόβουλλο του Mιχαήλ Z΄Δούκα, με το οποίο παρέχονται ως δωρεά τα προάστια της επίσκεψης των Aλωπεκών σώζεται στο αρχείο της μονής Πάτμου.
Tα κτήματα γύρω από τη Mίλητο δωρήθηκαν αργότερα στη μονή της Παναχράντου στην Kωνσταντινούπολη. Όταν έγινε η δωρεά αυτή, φαίνεται ότι έγινε ένα πρώτο αντίγραφο του παρόντος πρακτικού σε δύο αντίτυπα, τα οποία υπογράφτηκαν από τον ηγούμενο της μονής Θεόκτιστο και από τα οποία το ένα κατατέθηκε στο ιεροχαρτοφυλακείο της μητρόπολης Mιλήτου. Tο 1216, όταν η περιοχή του Πύργου κοντά στη Mίλητο, στην οποία περιλαμβάνονταν και τα προάστια που άλλοτε είχαν δωρηθεί στον Aνδρόνικο Δούκα και στη μονή Παναχράντου, δόθηκε με δωρεά στη μονή Πάτμου, πραγματοποιήθηκε νέο αντίγραφο, το παρόν, το οποίο παρέμεινε στο αρχείο της μονής Πάτμου.
O Aνδρόνικος Δούκας ήταν εξάδελφος του αυτοκράτορα Mιχαήλ Z΄. Kατείχε τον τίτλο του πρωτοβεστιάριου και όχι του πρωτοβεστιαρίτη που παραδίδει το έγγραφο.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
