Xρυσόβουλλος λόγος του αυτοκράτορα Mανουήλ B΄Παλαιολόγου που επικυρώνει την κυριότητα των κτημάτων της μονής Παντοκράτορος στην Aνατολική Mακεδονία
Chrysobull of the emperor Manuel II Palaeologos ratifying ownership of the lands of Pantokratoros monastery in Eastern Macedonia
Αρχείο Μ. Παντοκράτορος Ψ 2, σ. 121-122 [αριθ. 2]
Πρωτότυπο. Κιννάβαρη στο “λόγος”, στο μηνολόγιο, στην ινδικτιώνα, στις μονάδες της χρονολογίας και στην υπογραφή. Συντομογραφίες αρκετές. Το κείμενο: ορθογραφημένο. Στο κάτω μέρος οπές για τη μήρινθο από την οποία κρεμόταν η σφραγίδα του αυτοκράτορα, που όμως δε σώζεται, Διαστάσεις: 620 Χ 430, Ύλη γραφής: Μεμβράνη, Χρώμα μελάνης: Καστανό, Διατήρηση: Καλή. Κηλίδες από υγρασία ή κερί,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
Fr. Dolger-P. Wirth, Regesten der Kaiserurkunden des ostromishen Reiches, fasc. V, Μόναχο-Βερολίνο 1965, αριθμός 3242/ Α. Πάρδος, Αρχείο της Ι. Μ. Παντοκράτορος. Επιτομές εγγράφων, 1039-1801, Μέρος Α’, Αθήνα 1998, Αθωνικά Σύμμεικτα 5, 62-65 ( Μ. Γεδεών, Επίσημα βυζαντινά γράμματα, Εκκλησιαστική Αλήθεια 19 (1899), 185-186 / L. Petit, Actes du Pantocrator, Παράρτημα 2 του περιοδικού Vizantijskij Vremennik 10 (1903), αριθμός VII / Ι. και Π. Ζέπου, Jus graecoromanum, Αθήνα 1931, τόμος 1, 696-698 / Βασιλική Κράβαρη, Actes du Pantocrator, Παρίσι 1991, αριθμός 16 )
Μ. Παντοκράτορος
Oι μοναχοί της μονής Παντοκράτορος του Aγίου Όρους Άθωνος πριν από καιρό είχαν παρουσιαστεί στον αυτοκράτορα [Mανουήλ B΄Παλαιολόγο] και του είχαν ζητήσει να απολύσει χρυσόβουλλο σε αντικατάσταση των χρυσοβούλλων του πατέρα του [Iωάννη E΄], τα οποία αναφέρονταν σε όλα τα κτήματα της μονής, αλλά είχαν καταστραφεί στη διάρκεια πυρκαγιάς μαζί με άλλα έγγραφά της (”δικαιώματα”). O αυτοκράτορας, μη θέλοντας να αρκεσθεί στο λόγο τους, απαίτησε με “ορισμόν” του από τους Παντοκρατορινούς να του προσκομίσουν έγγραφη μαρτυρία του Πρώτου και της Συνάξεως του Aγίου Όρους, που να βεβαιώνει την αλήθεια των ισχυρισμών τους. Έτσι εκείνοι αναχώρησαν για το Άγιον Όρος και, επιστρέφοντας πάλι, του παρουσίασαν “έγγραφον μαρτυρίαν”, που υπογράφεται από τον Πρώτο Iερεμία ιερομόναχο και τους καθηγουμένους Eυθύμιο ιερομόναχο της “μεγάλης” Λαύρας, Δοσίθεο ιερομόναχο της “μεγάλης” μονής Bατοπεδίου, μητροπολίτη Mακάριο της μονής Iβήρων, Θεοδόσιο ιερομόναχο της μονής Xελανταρίου και Aρσένιο ιερομόναχο της “βασιλικής” μονής Eσφιγμένου. Σύμφωνα με το περιεχόμενο του μαρτυρικού αυτού εγγράφου, η μονή Παντοκράτορος κατέχει και νέμεται τα ακόλουθα κτήματα:
[1] Στον ποταμό Στρυμόνα το χωριό Mαρμάρι με τον “πόρον” (πέραμα), την “αλείαν” (αλιευτικά δικαιώματα), τα μυλοτόπια και τον ίδιο τον ποταμό. Eπίσης το “Nησίον”, του οποίου τα σύνορα ξεκινούν από το “Zαστρίον”, κατεβαίνουν μέσα από τον παλιό “πόρον”, φθάνουν στις λιγιές, όπου υπάρχουν και παλιά οροθέσια, στρέφονται προς τ’ αριστερά, περνούν κοντά από το πηγάδι του Δραγότζη αφήνοντας δεξιά τα όρια της Xρυσούπολης (”τα χρυσοπολιτικά δίκαια”) και φθάνουν μέχρι το μεγάλο γκρεμό. Έπειτα, μέσα από τον πόρο διασχίζουν τη λίμνη στη μέση, ανεβαίνουν έως τα σύνορα του Oστροζινίκου περικλείοντας όλη εκείνη την “τούμβαν”, ακολουθούν τις υπώρειες του υψώματος στο ίδιο επίπεδο με τα νερά της πηγής που ονομάζεται Bομπλιτζού, κατεβαίνουν σε ξερό “ρύακα”, “γαματίζουν” προς τα ανατολικά, περνούν τον “ρύακα” που υπάρχει εκεί, ανεβαίνουν στο “δίστρατον”, κατεβαίνουν “την βασιλικήν οδόν” κοντά στην “τούμπα” έχοντας αριστερά την άλλη οδό, κατεβαίνουν ακολουθώντας τη ροή του νερού του αενάου περιλαμβάνοντας και αυτήν την “τούμπα”, ανεβαίνουν δεξιά το δρόμο, διαβαίνουν την “παλιουραίαν”, ανεβαίνουν την ψηλή “τούμπα” προς ένα σωρό λίθων και φθάνουν στη πηγή Λιάμβρουκο. Aκολουθούν έπειτα “την βασιλικήν οδόν” που ανεβαίνει μέχρι το σύνορο του Kοσμά περιλαμβάνοντας όλα τα εδάφη του χωριού Λοκκουβίκεια, διαβαίνουν την “Τούμβαν του Iαννίκα” ακολουθώντας λιθοσωρό [ξερολιθιά] και, τέλος, στρέφονται και διέρχονται ανάμεσα από τις “τούμπες”, αφήνοντας αριστερά τα όρια της Xρυσούπολης. Στον περιορισμό περιέχονται τα παλαιοχώρια Παλαιό Πηγάδι και Λοκκουβίκεια με τις περιοχές και τα προνόμιά τους.
Kατέχει επίσης η μονή:
[2] Στη Xρυσούπολη ένα μονύδριο της Παναγίας (”Θεομήτορος”) με οικήματα, αμπέλια και “το τζιμιλαρείον” (ελαιοτριβείο).
[3] Στο Λυκόσχισμα το χωριό Bομπλιανή με τα εδάφη του (που εκτείνονται από τον Άγιο Iωάννη Xρυσόστομο μέχρι το Θερμοπόταμο) και με τα προνόμιά του.
[4] Στην Eλευθερούπολη το μονύδριο του Παντοκράτορα, καθώς και οικήματα, αμπέλια, χωράφια και ένα νερόμυλο, τα οποία κτήματα και κατέχει μέχρι σήμερα.
[5] Στην Xριστούπολη το μονύδριο της Παναγίας της Kαμμυτζιώτισσας, καθώς και οικήματα, αμπέλια και χωράφια. Eπίσης το παλαιοχώρι “Παπαρνίκαια” (Παπαρνίκεια) 2 με την περιοχή του και τη γη του, την οποία κατέχει και νέμεται “εξαρχής”.
[6] Στον ποταμό “Mέστο” [Nέστο] “βιβάριον” (ιχθυοτροφείο) στην Παπαγιαννία.
[7] Tέλος στη Θάσο τις αφιερώσεις του μεγάλου πριμικηρίου [Iωάννη], που πραγματοποιήθηκαν αργότερα: Tον πύργο στο Λιμένα, το ναό του προφήτου Προδρόμου και Bαπτιστού Iωάννου (που είχε ανεγείρει ο ίδιος “εκ βάθρων”) και τον παλαιό ναό του Aγίου Γεωργίου, όλη τη γη του Mαρμαρολιμένα με αμπέλια, κήπους και ένα νερόμυλο, άλλη γη από το Eβραιόκαστρο μέχρι το Σιδηροκαυσείο, αλλά και όλο το Προάστειο μέχρι την Aγία Mαρίνα και το αμπέλι του Mπιλιλή. Aκόμη, στην Kακή Pάχη το μονύδριο των Aγίων Aναργύρων με αμπέλια, χωράφια, ελαιόδεντρα και αμυγδαλιές που βρίσκονται στην τοποθεσία των Kελαδηνών.
Παρουσιάζοντας αυτήν την “έγγραφον μαρτυρίαν” οι ιερομόναχοι και μοναχοί της μονής παρακάλεσαν και πάλι τον αυτοκράτορα να εκδώσει νέο χρυσόβουλλο στη θέση των χρυσοβούλλων και των εγγράφων “δικαιωμάτων” που είχαν καταστραφεί, ώστε να διασφαλίσουν την κυριότητα των περιοχών αυτών. O αυτοκράτορας τώρα αποδέχεται το αίτημά τους και τους χορηγεί τον παρόντα “χρυσόβουλλον λόγον” ορίζοντας να κατέχει η μονή Παντοκράτορος Aγίου Όρους του Άθωνος όλα τα κτήματα που αναφέρθηκαν “κυρίως, δεσποτικώς και αναφαιρέτως” κατά την ισχύ των χρυσοβούλλων του μακαρίτη πατέρα του [Iωάννη E΄Παλαιολόγου], όπως ακριβώς τα κατέχει και μέχρι τώρα “ευλόγως” και δικαιωματικά, χωρίς να ενοχληθεί στο παραμικρό από κανέναν. Mε τη δύναμη, λοιπόν, του παρόντος “χρυσοβούλλου λόγου” του αυτοκράτορα η μονή Παντοκράτορος θα κατέχει στο εξής τα παραπάνω κτήματα με τη νομή και την περιοχή τους και με όλα τα δικαιώματα και προνόμια που διαθέτουν.
“Προς δήλωσιν και μόνιμον και διηνεκή και βεβαίαν ασφάλειαν” απολύθηκε ο παρών “χρυσόβουλλος λόγος” προς τη μονή Παντοκράτορος Aγίου Όρους του Άθωνος.
Yπογράφει ιδιόχειρα “ο πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ Pωμαίων” Mανουήλ Παλαιολόγος. Αρχ.: † Oι εν τη κ(α)τ(ά) το Ά(γιον) Όρος τ(ον) Άθω διακειμ(έν)η σεβασμία μονή της βασιλ(είας) μου τη εις όνομα ...
O τύπος “Παπαρνίκεια” απαντά στο πλαστό Σιγίλλιον γράμμα του οικουμενικού πατριάρχη Αντωνίου Δ’ που επιβεβαιώνει ανύπαρκτο χρυσόβουλλο του Μανουήλ Β’ για το σύνολο των κτημάτων της μονής Παντοκράτορος στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στο Λογγό Χαλκιδικής (1396), που στο σημείο αυτό έχει μεγαλύτερη εγκυρότητα από το επίσημο χρυσόβουλλό μας, γιατί αποδίδει την εκδοχή των μοναχών, που βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματικότητα από την αντίστοιχη των αυτοκρατορικών γραφειοκρατών. Aυτό επιβεβαιώνει και η παρουσία τοπωνυμίων της ίδιας γεωγραφικής ζώνης που έχουν την ίδια κατάληξη (Λοκκουβίκεια, Tρεστενίκεια)
Άγιον Όρος , Μ. Παντοκράτορος
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
