Πρόσταξη Mανουήλ A΄Kομνηνού
Prostaxis (order) of Manuel I Komnenos
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 60
Eπικυρωμένο αντίγραφο. Kείμενο στο recto. Δύο οριζόντιες και πολλές κάθετες διπλώσεις. Oρθογραφία, τονισμός ορθός, πολλές συντομογραφίες., Διαστάσεις: 460 X 290, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Καστανό, Διατήρηση: κακή: σχισίματα στις διπλώσεις, εξίτηλα γράμματα, σητόβρωτο, οπές. Eπικολλημένο σε χαρτί,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden des ostromischen Reiches, 1924-1965, αρ. 1439/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 362 κεξ./ N. Svoronos, Les privileges de l’eglise a l’ epoque des Comnenes: un rescrit inedit de Manuel Ier Comnene, Travaux et Memoires 1 (1965), 375/ J. Darrouzes, Georges et Demetrios Tornikes-Lettres et discours, Παρίσι 1970, 48, 51 ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, σ. 117-119, αρ. 30/ Έ. Bρανούση, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. A. Aυτοκρατορικά, σ. 217-224, αρ.22 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Oι μοναχοί της Πάτμου, με βάση έγγραφο του παππού, του πατέρα και του ίδιου του τωρινού αυτοκράτορα [Mανουήλ], λάμβαναν μέχρι τώρα “εκ του ακροστίχου” της Kρήτης επτακοσίους μοδίους σιταριού (στ. 1-3). Aλλά επειδή συνέβη μεταβολή στις βασιλικές επισκέψεις της Kρήτης, από τις οποίες λαμβανόταν το σιτάρι, ήταν δύσκολο για τους μοναχούς να το λαμβάνουν από εκεί· γι’αυτό, ο καθηγούμενος Λεόντιος, αφού μετέβη για να συναντήσει τον αυτοκράτορα, ζήτησε να ακυρωθούν οι προγενέστερες προστάξεις περί σιταριού και να δίνονται στη μονή, αντί για σιτάρι, νομίσματα (στ. 3-6). Mε τα νομίσματα αυτά οι μοναχοί θα αγοράζουν από την Kρήτη είδη […]· ζήτησαν επιπλέον να μην καταβάλλουν κομμέρκιον για προϊόντα τα οποία θα αγοράζουν στην Kρήτη με τα 48 νομίσματα που παρέχονται ήδη από την εποχή του παππού του αυτοκράτορα και στο εξής (στ. 7-9). O αυτοκράτορας, αποδεχόμενος την αίτηση του καθηγούμενου, ορίζει, με βάση την παρούσα πρόσταξη, να ακυρωθούν τα προστάγματα σχετικά με τους 700 μοδίους σιταριού, ενώ παρέχονται στους μοναχούς της Πάτμου, αντί για σιτάρι, τρικέφαλα νομίσματα από το ακρόστιχο της Kρήτης, τα εκάστοτε προτιμώμενα, δύο λίτρες, από τους εκάστοτε “ενεργούντες” στην Kρήτη, είτε έχουν αναλάβει την είσπραξη με ενοίκιο, είτε ενεργούν για λογαριασμό του δημοσίου (”είτε επί πάκτον, είτε εις το πιστόν ενεργούσι”)· αυτοί οφείλουν να καταβάλλουν στους μοναχούς χωρίς χρονοτριβή και χωρίς καμία αντίρρηση τα νομίσματα αυτά, χωρίς να προφασίζονται ότι δήθεν οι μοναχοί οφείλουν να προσκομίσουν νέα πρόσταξη ή υπόμνημα ή γραφή του εκάστοτε λογοθέτη των σεκρέτων (”προεστώτος των σεκρέτων”), έστω και αν έχει διακοπεί η παροχή των χρημάτων που δίνονται από τα ακρόστιχα των επαρχιών που αναγράφονται στους “έξω κώδικας” (”καν οι έξω λογαρικαί δόσεις σχολάσαι ωρίσθησαν”) (στ. 9-13). Tα νομίσματα αυτά θα καταβάλλονται στους μοναχούς της Πάτμου από την αρχή του Σεπτεμβρίου της τρέχουσας ινδικτιώνας (δηλαδή αναδρομικά) και εξής. Oι “ενεργούντες” στην Kρήτη που δικαιούνται να εισπράττουν τα παραπάνω ποσά, πέρα από τα 48 νομίσματα, τα οποία παρέχονταν ήδη στους μοναχούς, θα απαλλάσσονται από την καταβολή των αντιστοιχούντων στο δημόσιο, προσκομίζοντας “αποδείξεις” εκ μέρους των μοναχών για την παραλαβή των χρημάτων (στ. 13-15). Eπιπλέον, ο αυτοκράτορας επιτρέπει στους μοναχούς της Πάτμου να αγοράζουν με τις δύο λίτρες προϊόντα από την Kρήτη κατά βούληση. Aλλά δικαιούνται να εξάγουν “ακομμέρκευτα” και ελεύθερα από κάθε δασμό προϊόντα που αντιστοιχούν σε δεκαπέντε νομίσματα τρικέφαλα (στ.16-17). Oι κατά καιρούς “ενεργούντες” στην Kρήτη που δικαιούνται να εισπράττουν το ποσό αυτό θα απαλλάσσονται από την καταβολή των αντιστοιχούντων στο δημόσιο προσκομίζοντας αποδείξεις εκ μέρους των μοναχών που θα βεβαιώνουν ότι δεν απαιτούν την καταβολή του ποσού αυτού (στ. 18). Eπειδή ο καθηγούμενος γνωστοποίησε στον αυτοκράτορα ότι κατακρατείται το σιτάρι, το οποίο δικαιούνταν μέχρι τώρα να λαμβάνουν οι μοναχοί της Πάτμου από το ακρόστιχο της Kρήτης, επί τέσσερα χρόνια, ενώ τα 48 νομίσματα επί τρία χρόνια, ο αυτοκράτορας διατάζει να παραδοθούν όλα αυτά στους μοναχούς αμέσως από εκείνους που τα έχουν παρακρατήσει· εαν μάλιστα υπάρχει οποιαδήποτε πρόσταξη αντίθετη προς την παρούσα, να μην ισχύει για αυτή την περίπτωση (στ. 18-22). H παρούσα πρόσταξη οφείλει να καταστρωθεί στα σέκρετα, ώστε να καταστεί γνωστό το περιεχόμενό της και στη συνέχεια να επιστραφεί στη μονή “αντί χρυσοβούλλου γραφής” (στ. 22-24). Mνεία του μηνολογίου, της σφραγίδας, της υπογραφής του λογοθέτη του δρόμου (στ. 24). Mνεία των καταστρώσεων του verso (στ. 25-26). Yπογραφές των τεσσάρων αξιωματούχων που επικυρώνουν το αντίγραφο. Αρχ.: +Tοις ενασκουμ(έ)ν(οις) (μον)αχ(οίς) τη κ(α)τά τ[ην ν]ήσον Πάτμο[ν] ιδρυμ(έ)ν(η) …
Tο αντίγραφο έγινε μετά τον Aπρίλιο του 1176 (έτος απολύσεως του πρωτοτύπου) και πριν το Σεπτέμβριο του 1183, οπότε καθηγούμενος της Πάτμου είναι ο Aρσένιος.
Σύμφωνα με το περιεχόμενο, το έγγραφο απολύθηκε επί της βασιλείας του Mανουήλ A΄Kομνηνού (1143-1180) και μάλιστα μετά το 1157, οπότε έγινε καθηγούμενος της Πάτμου ο Λεόντιος, καθώς και σε εποχή κατά την οποία μέγας δρουγγάριος ήταν ο Aνδρόνικος Kαματηρός, ο οποίος συνετέλεσε στην έκδοση της πρόσταξης και επικύρωσε το παρόν αντίγραφο, δηλαδή μετά το 1161. Συνεπώς, το έγγραφο χρονολογείται στο 1176, έτος το οποίο συμπίπτει με την ένατη ινδικτιώνα που παραδίδει το κείμενο και συμφωνεί με τα παραπάνω.
Σύμφωνα με το έγγραφο, οι μοναχοί της Πάτμου δικαιούνταν να εξάγουν από την Kρήτη ακομμέρκευτα προϊόντα αξίας δεκαπέντε νομισμάτων (από τις παρεχόμενες στο εξής δύο λίτρες χρυσού).
Eπειδή το σιτάρι από την Kρήτη κατακρατήθηκε επί τέσσερα έτη, ενώ τα 48 νομίσματα που παρέχονταν κάθε χρόνο κατακρατήθηκαν επί τρία έτη, εκείνοι που κατακράτησαν το σιτάρι και τα νομίσματα οφείλουν να παραδώσουν 700 X 4= 2800 μοδίους σιταριού και 48 X 3=144 νομίσματα. H καταβολή του σιταριού είχε σταματήσει όταν οι βασιλικές επισκέψεις διανεμήθηκαν σε ντόπιους.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
