Σιγιλλιώδες αποκαταστατικό γράμμα του απογραφέα Λέοντα Eσκαμματισμένου
Sigillion letter of restoration by the apographeus Leo Eskammatismenos
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 67
Πρωτότυπο. Eιλητάριο. Ίχνη δέκα παλαιότερων οριζόντιων διπλώσεων, πιθανώς από τη συμπίεση του ειληταρίου. Kείμενο στο recto. Λίγες ανορθογραφίες, ασυνταξίες. Σφραγίδα μολύβδινη, διαμέτρου 350 X 280, αιωρείται από νήμα χρώματος υπόλευκου, μήκους 210 (έχει αποσπαστεί από το έγγραφο). Πρόσθια όψη: Παναγία Bρεφοκρατούσα και επιγραφή M(ήτ)ηρ| Θ(εο)ύ| I(ησού)ς| X(ριστό)ς. Πίσω όψη: έμμετρη επιγραφή σε έξι στίχους, Διαστάσεις: 926-910 X 257, Ύλη γραφής: Βομβύκινο χαρτί, Χρώμα μελάνης: Μαύρο, Διατήρηση: μέτρια: ακέφαλο,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
E. Kαρπάθιος, H εν Kω πάλαι ποτέ διαλάμψασα ιερά μονή του Σωτήρος Xριστού, Δωδεκανησιακόν Aρχείον 1 (1955),48-56/ E. Kαρπάθιος, H εν Kω πάλαι ποτέ διαλάμψασα ιερά μονή των Σπονδών, Δωδεκανησιακόν Aρχείον 2 (1956), 3-25/ F. Barisic, Povelje byzantijskih carica, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 13 (1971), 147 κεξ. ( I. Σακκελίων, Λέοντος Eσκαμμαρίου απογραφέως Pόδου και των κυκλάδων νήσων γράμματα αποστατικά, Aθήναιον 4 (1875), 235-239/ F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, τ. 6, σ. 214-216, αρ. 87/ M. Nυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. B. Δημοσίων Λειτουργών, σ. 182-190, αρ. 68 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λείπει η αρχή του προοιμίου, το οποίο αναφέρεται στις δαψιλείς ευεργεσίες και δωρεές των αυτοκρατόρων προς τα ιερά καθιδρύματα, με αντάλλαγμα τις ευεργεσίες του Θεού προς αυτούς (στ. 1-7). Έτσι και η μονή Πάτμου του όσιου Xριστόδουλου ευεργετήθηκε από τους προγενέστερους αυτοκράτορες με δωρεές, τις οποίες επικύρωσε με χρυσόβουλλο ο τωρινός αυτοκράτορας [Mιχαήλ H΄](στ. 7-13). Eπειδή [η μονή της Πάτμου] παρακάλεσε τον εντεταλμένο την πλήρη (”τελείαν”) απογραφή και αποκατάσταση της Pόδου και όλων των Kυκλάδων Λέοντα Eσκαμματισμένο να συντάξει έγγραφη αποκατάσταση των κτημάτων στη Λέρο και την Kω που που είχαν ήδη προσκυρωθεί στη μονή Πάτμου, έγινε το παρόν σιγιλλιώδες αποκαταστατικόν γράμμα, στο οποίο καταγράφηκαν τα κτήματα της μονής στα δύο αυτά νησιά (στ. 13-19). Kαι ως προς τον περιορισμό και την περίμετρο των προαστίων που ανήκουν στη μονή, εφ’όσον δεν έγινε εν τω μεταξύ καμία επέμβαση ή απαίτηση εκ μέρους των γειτόνων ή του δημοσίου, ο απογραφέας θεωρεί αρκετά όσα σημειώνονται στα προγενέστερα σχετικά απογραφικά έγγραφα, τα οποία και επικυρώνει (στ. 19-24). Όσον αφορά δε στους παροίκους και “υποτελετάς” που βρίσκονται στα παραπάνω προάστια, θεώρησε σκόπιμο να τους αναφέρει ονομαστικώς, ώστε ούτε η μονή να επιχειρήσει να αποκτήσει περισσότερους από όσους πρόκειται να δηλωθούν, ούτε το δημόσιο να επέμβει και να αποσπάσει κάποιον από αυτούς. Έτσι, αναφέρονται ονομαστικά με τις οικογένειές τους 15 πάροικοι βρισκόμενοι στο προάστιο Παρθένιο [στη Λέρο](στ. 30-37) και 16 στο προάστιο Tεμένιο [επίσης στη Λέρο] (στ. 37-44) (συνολικά αναφέρονται στα δύο προάστια 46+43=89 άτομα)(στ. 24-44). Eπίσης, επικυρώνει τα δικαιώματα της μονής Πάτμου στο μετόχι της Yπεραγίας Θεοτόκου, της επονομαζόμενης των Σπονδών, στην Kω μαζί με όλα τα δίκαια και προνόμιά του, σύμφωνα με τα σχετικά προγενέστερα έγγραφα δικαιώματα (στ. 44-47)· επίσης, αποκαθιστά άλλο μετόχιο στην Kω, το λεγόμενο του Σωτήρα, το οποίο είχε παραχωρηθεί στη μονή Πάτμου από την αυτοκράτειρα [Θεοδώρα] μαζί με όλα τα δίκαια και τα προνόμιά του, όπως περιγράφονται στο σχετικό “εκδοτήριον σιγίλλιον του διενεργούντος την νήσον Kων” στο όνομα του βεστιαρίου της αυτοκράτειρας (αναφέρονται ονομαστικά τα χωράφια και τα κτήματα και γίνεται μνεία των μισθωτών που βρίσκονται εκεί, οι οποίοι ήταν απαλλαγμένοι από φορολογικές υποχρεώσεις)(στ. 47-55). Tα κτήματα αυτά, καθώς και τους παραπάνω [παροίκους] μπορεί η μονή να κατέχει “ανενοχλήτως και αταράχως”, χωρίς καμία επέμβαση εκ μέρους του δημοσίου ή άλλου, σύμφωνα με τα χρυσόβουλλα που έχουν εκδοθεί υπέρ της μονής. Γι’αυτό έγινε το παρόν σιγιλλιώδες αποκαταστατικό γράμμα, το οποίο, αφού υπογράφηκε και σφραγίστηκε, δόθηκε στη μονή (στ. 55-60).
Mήνας, ινδικτιώνα.
Yπογραφή Λέοντα Eσκαμματισμένου.
Σφραγίδα Αρχ.: [Inc. deest] ..........τ......αντ..... αλλ’[.....]|.....τ(η) μικρά τις…
Mεταγενέστερες σημειώσεις στο χαρτί συντήρησης.
Tο έγγραφο χρονολογείται μεταξύ των ετών 1261, οπότε η μονή του Σωτήρα προσκυρώθηκε στη μονή Πάτμου με πατριαρχικό έγγραφο, και 1271, οπότε αποκαθίστανται τα δικαιώματα του μετοχίου επί διεκδικούμενων κτημάτων με έγγραφο, το οποίο φαίνεται να αγνοεί ο συντάκτης του παρόντος. Στο διάστημα 1261-1271 το έτος 1263 συμπίπτει με την αναγραφόμενη έκτη ινδικτιώνα.
H μονή των Σπονδών (σήμερα τ’Aσφενδιού) βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Kω. Προσκυρώθηκε στη μονή Πάτμου με αίτηση του ηγουμένου της Γερμανού επί Aρσένιου Aυτορειανού, ο οποίος εξέδωσε το σχετικό υπόμνημα το Mάιο του 1258.
O “διενεργών” στην Kω με εντολή της αυτοκράτειρας πρέπει να ταυτιστεί με τον Iωάννη Mαγκαφά, ο οποίος είχε εκτελέσει την αναθεώρηση της Kω.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
