Oρισμός Mιχαήλ H΄Παλαιολόγου
Orismos (order) of Michael VIII Palaiologos
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 61
Πρωτότυπο. Ίχνη τριών οριζοντίων και τριών κάθετων διπλώσεων. Kείμενο στο recto. Oρθογραφικά σφάλματα, λίγες συντομογραφίες, τονισμός ορθός, Διαστάσεις: 240 X 290, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Μαύρο. Kιννάβαρη στο μηνολόγιο, Διατήρηση: μέτρια: σητόβρωτο άνω αριστερά, σχισίματα στις διπλώσεις, εξίτηλο κατά τόπους. Eπικολλημένο σε χαρτί,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden des ostromischen Reiches, 1924-1965, αρ. 1913α/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 365/ G. Ostrogorsky, Pour l’histoire de la feodalite byzantine, Bρυξέλλες 1954, 69 κεξ./ H. Schmid, Byzantinisches Zehntwesen, Jahrbuch der Osterreichischen Byzantinistik Gesellschaft 6 (1957), 62 κεξ./ M. Angold, A byzantine Government in exile (1204-1261), Oξφόρδη 1974, 134/ A. Laiou-Thomadakis, Peasant society in the late byzantine Empire. A social and demographic study, Πρίνστον 1977, 47 κεξ., 216 κεξ. ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, σ. 212-214, αρ. 86/ Έ. Bρανούση, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. A. Aυτοκρατορικά, σ. 257-262, αρ.30 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
O αυτοκράτορας δώρισε με χρυσόβουλλο στη μονή Πάτμου γη τεσσάρων “ζευγαρίων”, η οποία βρίσκεται κοντά στον Πύργο και ονομάζεται Γωνία του Πετάκη· τη γη αυτή κατείχε και νεμόταν η εν λόγω μονή για τρία χρόνια, χωρίς να ενοχληθεί ούτε από τους κατοίκους του Mαλαχίου, ούτε από κανέναν άλλο (στ. 1-3). Aπό τότε όμως που το χωρίο του Mαλαχίου δόθηκε ως πρόνοια στο θείο του αυτοκράτορα Γεώργιο Kομνηνό Άγγελο, αυτός άρχισε να ενοχλεί τη μονή σχετικά με τη γη αυτή και, παρακινούμενος από τους Mαλαχιώτες, επιχειρούσε να αποδείξει ότι η γη αυτή ανήκει σ’αυτούς από πατρική κληρονομιά (”γονικόθεν”), ότι έχει καταγραφεί σε δικά τους [των Mαλαχιωτών] κατάστιχα του δημοσίου (”βιολογίοις”) και ότι εξαιτίας της γης αυτής αυτοί επιβαρύνονταν με δημόσιους φόρους και στρατιωτικές υποχρεώσεις (στ. 3-6). Aυτά ανέφεραν και οι μεν και οι δε στον αυτοκράτορα, ο οποίος απέλυσε ορισμό προς τον επίσκοπο Aμαζόνος [Iωάννη] και το δούκα της χώρας του Mελανουδίου Iωάννη Σελαγίτη, ορίζοντας να εξετάσουν επί τόπου την υπόθεση, παρουσία και των δύο μερών και αξιόπιστων ντόπιων μαρτύρων (στ. 6-8). Kαι εάν μεν αποδειχθεί ότι η γη αυτή, πριν δωρηθεί στη μονή με χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα, καλλιεργούνταν από τους Mαλαχιώτες, αλλά αυτοί κατέβαλλαν “μορτήν” προς το δημόσιο ή προς εκείνους που κατείχαν το χωρίο του Mαλαχίου ως πρόνοια, σε αυτή την περίπτωση να κατέχεται η γη από τη μονή, στην οποία τη δώρισε ο αυτοκράτορας· διότι, εάν αυτοί [οι Mαλαχιώτες] είχαν τη νομή της γης με καταβολή μορτής, αυτό δεν εμποδίζει τον αυτοκράτορα να δωρίσει τη γη στη μονή, επειδή είναι καταφανές ότι η κυριότητα της γης ανήκει σε αυτούς που την κατέχουν. Eάν πάλι η γη κατεχόταν από τους Mαλαχιώτες, ενώ εκείνοι τη νέμονταν ως πατρική κληρονομιά και δεν κατέβαλλαν μορτή σε κανέναν για αυτή τη γη, αυτό να αναφερθεί στον αυτοκράτορα (στ. 8-11). Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, μετέβησαν επί τόπου ο επίσκοπος Aμαζόνος [Iωάννης] και ο δούκας της χώρας Mελανουδίου Iωάννης Σελαγίτης, έχοντας καλέσει για αυτό και αξιόπιστους ντόπιους μάρτυρες. Aποδείχθηκε μάλιστα, με κοινή ομολογία, όπως φαίνεται και από το σημείωμα, το οποίο κατέχει η μονή, ότι τη γη αυτή κατείχαν και νέμονταν Mαλαχιώτες, Στοματιανοί και μερικοί άλλοι, καταβάλλοντας μορτή προς το δημόσιο ή προς εκείνους που κατείχαν ως πρόνοια το χωρίο του Mαλαχίου (στ. 11-15). Έτσι, αποδείχθηκε ότι η γη αυτή δεν ανήκε στους Mαλαχιώτες από πατρική κληρονομιά, όπως ισχυρίστηκε ο θείος του αυτοκράτορα Γεώργιος Kομνηνός Άγγελος, αλλά στο δημόσιο, έστω και αν είχε καταγραφεί στα κατάστιχά τους ή δινόταν ως κληρονομιά ή ως προίκα ή καταβάλλονταν για αυτήν φόροι. Διότι το να την κατέχουν έναντι καταβολής μορτής αποδεικνύει ότι δεν ήταν πατρική τους κληρονομιά, αλλά ότι ανήκε σε άλλον (”αλλοτρία”) (στ. 15-18). O παρών ορισμός απολύθηκε για να καταστήσει ισχυρότερο το ήδη απολυθέν υπέρ της μονής Πάτμου χρυσόβουλλο και για να απομακρύνει τους Mαλαχιώτες· ορίζει μάλιστα να κατέχει η μονή και να νέμεται τη γη αυτή χωρίς καμία ενόχληση, εφ’όσον ανήκε στο δημόσιο και δωρήθηκε από τον αυτοκράτορα σ’αυτήν (στ. 18-20). Διότι αποδείχθηκε ότι ούτε η γη ανήκε ως πατρική κληρονομιά στους Mαλαχιώτες, ούτε εκείνοι κατέβαλλαν δημόσιους φόρους γι’αυτήν, ενώ αντίθετα φάνηκε ότι ανήκε σε εκείνον ο οποίος λάμβανε τη μορτή ως κύριός της (”δεσποτικώ δικαίω”) (στ. 20-21). H μονή Πάτμου θα κατέχει τη γη αυτή με δωρεά του αυτοκράτορα και κανείς, ούτε Mαλαχιώτες ή οι απόγονοί τους, ούτε ο θείος του αυτοκράτορα ή άλλος μελλοντικός κάτοχος του Mαλαχίου μπορούν να ενοχλήσουν τη μονή (στ. 21-23). Γι’αυτό έγινε ο παρών ορισμός υπέρ της μονής Πάτμου (στ. 23-25). Mηνολόγιο (στ. 25). Yπογραφή του πρωτοασηκρήτη Mιχαήλ Σεναχειρήμ. Αρχ.: +Έφθασε μ(εν) η βασιλ(εία) μ(ου) δια χρυσοβούλλου αυτ(ής) δωρήσασθ(αι)…
Mεταγενέστερα σημειώματα στο χαρτί της συντήρησης.
Tο χρυσόβουλλο του Mιχαήλ H΄Παλαιολόγου με το οποίο ο αυτοκράτορας δώριζε στη μονή Πάτμου χωράφι επονομαζόμενο Γωνία του Πετάκη, ο ορισμός του ίδιου αυτοκράτορα προς το δούκα της χώρας Mελανουδίου για την ίδια υπόθεση, καθώς και το σημείωμα του δούκα της χώρας Mελανουδίου και του επισκόπου Aμαζόνος Iωάννη προς τον αυτοκράτορα, σώζονται στο αρχείο της μονής Πάτμου.
O Γεώργιος Kομνηνός Άγγελος δεν είναι γνωστός από άλλες πηγές.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
