Τυπικό του πατριάρχη Γαβριήλ Δ'
Charter of the patriarch Gabriel IV
Αρχείο Πρωτάτου Kώδικας 3 (παλαιοί αριθμοί: 5 και 2ζ)
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
K. Bλάχος, H χερσόνησος του Aγίου Όρους Άθω, Bόλος 1903, 97-98/ Γ. Σμυρνάκης, Το Άγιον Όρος, Αθήνα 1903, 156-157/ Χ. Κτενάς, Άπαντα τα εν Αγίω Όρει ιερά καθιδρύματα εις 726 εν όλω ανερχόμενα και αι προς το δούλον έθνος υπηρεσίαι αυτών, Αθήνα 1935, 331-336/ A. Λαυριώτης (Λαζαρίδης), Tο Άγιον Όρος μετά την Oθωμανικήν κατάκτησιν, Eπετηρίς Eταιρείας Bυζαντινών Σπουδών 32 (1963), 128, 228, 230, 242/ Δ. Πετρακάκος, Το μοναχικόν πολίτευμα του Αγίου Όρους Άθω, Αθήνα 1925, 17, 37, 58, 125/ Γ. Σταυρονικητιανός, Σφραγίδες και επιγράμματα του Πρωτάτου, Γρηγόριος Παλαμάς 6 (1922), 160/ Γαβριήλ Σταυρονικητιανού, Η επιστασία της Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους Άθω και οι από του 1783-1928 χρηματίσαντες επιστάται, Γρηγόριος Παλαμάς 12 (1928), 335/ Ε. Κουρίλας, Τα αγιορειτικά αρχεία και ο κατάλογος του Πορφυρίου Ουσπένσκη, ΕΕΒΣ 7 (1930), 207/ Α. Παντοκρατορινός, Αναγραφή γραμματέων και υπογραμματέων της Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους, Γρηγόριος Παλαμάς 13 (1929), 217/ D. Papachryssanthou, Actes du Protaton (Archives de l’Athos VII), Παρίσι 1975, 129, σημ. 185/ X. Γάσπαρης, Αρχείο Πρωτάτου. Επιτομές μεταβυζαντινών εγγράφων, Αθήνα 1991, 42-45, Αθωνικά Σύμμεικτα 2 ( P. Meyer, Die Haupturkunden fur die Geschichte der Athos-kloster, Λειψία 1894, 243-248/ Κ. Δελικάνης, Περιγραφικός κατάλογος των εν τοις κώδιξι του Πατριαρχικού αρχειοφυλακείου σωζομένων επισήμων εκκλησιαστικών εγγράφων περί των εν Άθω μονών (1630-1863), Κωνσταντινούπολη 1902, 281-285/ Ι. Μαμαλάκης, Το Άγιον Όρος (Άθως) δια μέσου των αιώνων, Θεσσαλονίκη 1971, 628-632/ Α. Λαυριώτης, Ανέκδοτα σιγίλλια αφορώντα την ιστορίαν του Αγίου Όρους, Εκκλησιαστική Αλήθεια 12 (1892/93), 62-63.
)
Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους
Ο πατριάρχης Γαβριήλ Δ\' και η Σύνοδος σε συνεργασία με τους λαϊκούς επιτρόπους της Εκκλησίας και του Αγίου Όρους στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και με τους μοναστηριακούς πατέρες που βρίσκονταν στην πόλη, εξέδωσε τους ακόλουθους όρους και κεφάλαια:
1. Κάθε χρόνο, την 1η Ιουνίου, θα εκλέγονται για ένα χρόνο ως επιστάτες της Κοινότητας, τέσσερις έμπειροι μοναχοί από τις τέσσερις πεντάδες των μονών του Αγίου Όρους. Οι μοναχοί αυτοί θα διατηρούν κώδικα, στον οποίο ο γραμματέας θα καταγράφει όλες τις υποθέσεις της Κοινότητας και των μοναστηριών. Μετά το τέλος της θητείας τους οι τέσσερις επιστάτες θα αποδίδουν λογαριασμό, που θα ελέγχεται από τη Σύνοδο του πατριαρχείου και τους λαϊκούς επιτρόπους της Κωνσταντινούπολης και στη συνέχεια θα φυλάσσεται από τους τελευταίους.
2. Η ως τώρα χρησιμοποιούμενη σφραγίδα της Κοινότητας θα καταστραφεί και θα αντικατασταθεί με τη νέα, η οποία έχει χαραγμένα ελληνικά και τουρκικά γράμματα και αποτελείται από τέσσερα τμήματα, καθένα από τα οποία θα κρατά ένας επιστάτης. Η σφραγίδα θα χρησιμοποιείται σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός από το σφράγισμα χρεωστικών ομολογιών. Οι επιστάτες μετά το τέλος της θητείας τους θα την παραδίνουν στους αντικαταστάτες τους.
3. Οι ομολογίες που θα παρουσιαστούν και δεν θα περιέχονται στο ήδη θεωρημένο στην Κωνσταντινούπολη κατάστιχο της Κοινότητας θα εξοφλούνται από τον υπογράφοντα και όχι από την Κοινότητα.
4. Οι διαφορές μεταξύ των μονών του Αγίου Όρους θα εξετάζονται και θα επιλύονται από τους τέσσερις επιστάτες. Στην περίπτωση που δεν θα βρίσκεται λύση, η υπόθεση θα εξετάζεται από τη Μεγάλη Σύναξη· αν και πάλι δεν επέλθει συμφωνία, τότε οι διαφορές θα παραπέμπονται στη Σύνοδο του πατριαρχείου.
5. Τα χαράτζια θα διανέμονται κατά κεφαλή και όσα περισσεύουν θα κατανέμονται στις μονές ανάλογα με τα χαρτιά που κατέχει καθεμιά.
6. Οι τζερεμέδες θα κατανέμονται στο εξής όπως και τα υπόλοιπα δοσίματα.
7. Ο καλόγερος που θα εγκαταλείψει το μοναστήρι του χωρίς έγγραφη άδεια του ηγουμένου του, δεν θα γίνεται δεκτός από κανένα άλλο μοναστήρι, σκήτη ή κελλί του Αγίου Όρους.
8. Οι μοναχοί, οι κελλιώτες και οι ησυχαστές απαγορεύεται να απομακρύνονται από το Άγιο Όρος χωρίς άδεια και συστατικό γράμμα της μονής, στην οποία ανήκουν. Εϊναι απαραίτητο επίσης για την έξοδό τους να είναι εφοδιασμένοι και με συστατικό γράμμα των τεσσάρων επιστατών με τις υπογραφές τους και τη σφραγίδα της Κοινότητας. Οι επιστάτες δεν πρέπει να
παρέχουν με ευκολία ή μετά από δωροδοκία συστατικά γράμματα, αλλά αφού λάβουν υπόψη τη γνώμη των μοναστηριακών προεστώτων για τους μοναχούς τους.
9. Για την έξοδο των ασκητών από το Άγιο Όρος είναι απαραίτητο να είναι εφοδιασμένοι με συστατικό γράμμα των τεσσάρων επιστατών, οι οποίοι, αφού πρώτα εξετάσουν τους λόγους της εξόδου, θα παρέχουν το γράμμα, στο οποίο θα αναφέρονται και οι λόγοι αυτοί. Αν κάποιος ασκητής απομακρυνθεί χωρίς άδεια, θα τιμωρηθεί και θα χάσει το δικαίωμα πώλησης της καλύβας του.
10. Σε περίπτωση επιδρομής εναντίον μιας μονής, τα υπόλοιπα μοναστήρια οφείλουν να τη βοηθήσουν με κάθε τρόπο, έστω και χωρίς χρήματα. Αν χρειαστεί μάλιστα, οι επιστάτες θα επιλέξουν έμπειρους μοναχούς, οι οποίοι χωρίς μισθό και με έξοδα των μονών τους θα ταξιδέψουν στη Θεσσαλονίκη για να υποστηρίξουν τα δίκαια της εν λόγω μονής.
11. Επειδή συμβαίνουν “άτοπα και ζημίαι ουκ ολίγαι” στην Κοινότητα, θα εκδιωχθούν όλοι οι κοσμικοί που διατηρούν καταστήματα στο Άγιο Όρος. Θα διατηρηθούν μόνο δύο αχτάρικα και δύο μπακάλικα.
12. Τα έσοδα και τα έξοδα, καθώς και τα κάθε είδους κατάστιχα των μικρών μονών θα ελέγχονται και θα βεβαιώνονται από τους τέσσερις επιστάτες της Κοινότητας.
13. Οι μοναχοί, οι κελλιώτες και οι ασκητές που έχουν χρήματα οφείλουν να τα δανείζουν στο εξής αποκλειστικά μέσα στο Άγιο Όρος και με τόκο 8%. Όσοι τυχόν έχουν ήδη δανείσει τα χρήματά τους έξω από τη χερσόνησο, πρέπει να τα εισπράξουν και να τα δανείσουν πάλι όπως καθορίστηκε.
14. Οι κελλιώτες που εξαιρούνται από το χαράτζι και το ταχρήλι οφείλουν να καταβάλλουν κάθε χρόνο στην Κοινότητα ως κοινόν δόσιμον 7.000 γρόσια, κατανεμημένα σύμφωνα με τη δύναμη κάθε κελλιού.
15. Οι μοναχοί που εγκαταλείπουν τα μοναστήρια τους ύστερα από διαφωνία ή φιλονικία με συγκοινοβιάτες τους απαγορεύεται να γίνονται δεκτοί σε σκήτη, όπως συνηθιζόταν ως τώρα. Ο ασκητής που θα παραβαίνει αυτόν τον κανόνα θα τιμωρείται μαζί με το μοναχό που θα δεχτεί.
16. Ο μοναστηριακός που θα επιδιώξει αρχιερατικό αξίωμα όχι μόνο δεν θα εκπληρώνεται η επιθυμία του, αλλά και θα τιμωρείται.
17. Οι υποψήφιοι διάκονοι ή ιερομόναχοι του Αγίου Όρους πρέπει να έχουν μαζί τους συστατικά γράμματα των αρχιερέων της περιοχής, στην οποία έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. Αν αυτό δεν είναι δυνατόν, τότε θα παραμένουν δόκιμοι για μια διετία και στη συνέχεια, αν κριθούν άξιοι, θα χειροτονούνται.
18. Οι ασκητές που έχουν στα χέρια τους σφραγίδες καλούνται να τις επιστρέψουν στους επιστάτες. Καμία σφραγίδα δεν θα ισχύει, εκτός από εκείνες των μοναστηριών, καθώς και η ήδη κατασκευασμένη σε 4 τμήματα σφραγίδα της Κοινότητας.
Οι κανόνες αυτοί πρέπει να τηρούνται στο εξής από τους μοναχούς, τους ασκητές και τους κελλιώτες για την ευνομία και την ευταξία στο Άγιο Όρος. Οι παραβάτες θα τιμωρούνται αυστηρά και θα αφορίζονται. Το παρόν πατριαρχικό συνοδικό εν μεμβράναις σιγιλλιώδες γράμμα παραδόθηκε στους αγιορείτες.
Υπογράφουν ο πατριάρχης Γαβριήλ Δ\' και οι μητροπολίτες, Εφέσου Σαμουήλ, Ηρακλείας Μεθόδιος, Κυζίκου Αγάπιος, Νικομηδείας Γεράσιμος, Χαλκηδόνος Παρθένιος, Δέρκων Ανανίας, Νεοκαισαρείας Ιγνάτιος, Σερρών Ματθαίος, Δράμας Γρηγόριος, Σοφίας Ιερεμίας.
Στην αρχή του αντιγράφου (σελ. 105) μεταγενέστερη σημείωση: “Γαβριήλ Δ\' του πατριάρχου. 1783”. Στο τέλος του αντιγράφου (σελ. 109) με το χέρι του ίδιου γραφέα σημειώνεται: “το καθ\' αυτό σιγιλλιώδες γράμμα ευρίσκεται εις το Βατοπαίδι εις χείρας του κυρ Ιωσήφ διδασκάλου”. Αρχ.: Εχρήν μεν πάλαι τεθείσθαι και εκκείσθαι όρους και τάξεις…
Κώδικας αντιγράφων
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους
