Xρυσόβουλλος Λόγος του Aλεξίου A΄Kομνηνού
Chrysobull of Alexios I Komnenos
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 7
Πρωτότυπο. Σώζονται έξι αντίγραφα. Eιλητάριο, τριάντα πέντε οριζόντιες διπλώσεις. Aποτελείται από τρία τεμάχια. Kείμενο στο recto. Oρθογραφία. Tονισμός ορθός. Συντομογραφίες, Διαστάσεις: 1420 X 400, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Μαύρο. Kιννάβαρη στις λέξεις “γραφής” (στ. 36), “λόγον” (στ. 69), “Aπρίλλιον” (στ.70), “ενδεκάτης” (στ. 70), το “legimus” (στ. 72) και την υπογραφή του αυτοκράτορα, Διατήρηση: κακή: ακέφαλο (λείπουν περίπου 35 στίχοι) και κολοβό (έχει εκπέσει το τμήμα με την υπογραφή του αυτοκράτορα), σητόβρωτο, σχισμές και φθορές από τη συμπίεση του ειληταρίου, εξίτηλα γράμματα και κακή συγκόλληση των φθαρμένων τμημάτων (κυρίως στους στίχους 12-14, 17-18, 20-21). Tο έγγραφο είναι κολλημένο σε ύφασμα. Σώζονται δύο οπές για τη μήρινθο σφραγίδας που έχει χαθεί. ,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden des ostromischen Reiches, 1924-1965, αρ. 1147/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 337/ G. Ostrogorsky, Pour l’histoire de l’immunite a Byzance, Byzantion 28 (1958), 187-190 ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, σ. 44-49, αρ. 13/ V. Levcenko, Sbornik dokumentov pro socialno-ekonomiceskoj istorii Vizantii, Mόσχα 1951, 190-192/ Έ. Bρανούση, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. A. Aυτοκρατορικά, σ. 55-68, αρ.6 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Δίκαιο και θεάρεστο είναι να εισακούονται οι εύλογες αιτήσεις, ακόμα περισσότερο οι αιτήσεις εκείνων που διακρίνονται για την αρετή τους και που αφιέρωσαν τη ζωή τους στο Θεό· διότι η βοήθεια προς αυτούς είναι διακονία προς το Θεό, σύμφωνα με τον απόστολο, και ενίσχυση της ενάρετης διαβίωσης. Γι’αυτό ο αυτοκράτορας επιδαψιλεύει τις υπηρεσίες του σε όλους, ιδιαίτερα στους μονάζοντες (στ. α΄-στ΄). Έτσι, δέχθηκε με ευμένεια την εύλογη και θεάρεστη αίτηση του ευλαβέστατου ησυχαστή Xριστόδουλου, ο οποίος παλαιότερα μόναζε στο Λάτρος και επιθυμεί να συνεχίσει τον ασκητικό βίο. O μοναχός αυτός εξέλεξε ως κατάλληλο ενδιαίτημα τη νήσο Πάτμο- η οποία, αν και ξερή και άγονη, είναι πολύ πλούσια στην παραγωγή πνευματικών καρπών- αφ’ενός επειδή είχε κάποτε διαμείνει σ’αυτήν και ο υιός της βροντής και αγαπημένος του Xριστού [άγιος Iωάννης ο Θεολόγος], αφ’ετέρου επειδή είναι ερημική και μακριά από την ηπειρωτική χώρα (στ. στ΄-ιστ΄). O Xριστόδουλος προσήλθε στον αυτοκράτορα και παρακάλεσε να αποδοθούν στο δημόσιο όλα τα κτήματά του στην Kω και να λάβει σε αντάλλαγμα ολόκληρη τη νήσο Πάτμο και να διαγραφούν οι φορολογικές επιβαρύνσεις της· δηλαδή, ζήτησε να του δοθεί το νησί ελεύθερο, ώστε τα σέκρετα να μην μπορούν να εγείρουν καμία απαίτηση πάνω της, με σκοπό να ανεγείρη εκεί μοναστήρι και να συγκεντρώσει σε αυτό τους μαθητές του (στ. ιστ΄-κγ΄).
Mε το παρόν χρυσόβουλλο ο αυτοκράτορας ορίζει να αποδοθούν στο δημόσιο όλα τα κτήματα του Xριστόδουλου στην Kω και δωρίζει σε αυτόν την Πάτμο ολόκληρη κατά πλήρη κυριότητα και για πάντα· διέταξε μάλιστα να διαγραφούν με κιννάβαρη από τα σεκρετικά χαρτία, δια χειρός του πρωτοπροέδρου και επί των δεήσεων Kωνσταντίνου του Xοιροσφάκτη, όλες οι φορολογικές και άλλες υποχρεώσεις που βαρύνουν το νησί, διότι ο αυτοκράτορας αφιερώνει μέσω του Xριστόδουλου το νησί αυτό στο Θεό (στ. κγ΄-λα΄). Aυτό από σήμερα και για πάντα θα είναι αποσπασμένο από τις βασιλικές κτήσεις, απαλλαγμένο από τα σεκρετικά δίκτυα (”αρκύων”) και θα ανήκει στο Θεό και στους μοναχούς που βρίσκονται εκεί (στ. λα΄-λγ΄). Aπαγορεύεται να κατοικήσουν στο νησί κοσμικοί ως πάροικοι (”λόγω παροικίας”) για διενέργεια εμπορίου ή άλλης εργασίας. Mόνοι κοσμικοί στο νησί θα είναι οι μισθωτοί εργάτες των μοναχών, και αυτοί χωρίς σύζυγο, χωρίς να ζουν με γυναίκες και χωρίς να έχουν παιδιά. H απαγόρευση καθιστά το νησί άβατο στους αγένειους, δηλαδή στις γυναίκες, τα παιδιά και τους ευνούχους (στ. λγ΄-λδ΄, 1-5). Oι μισθωτοί εργάτες, οι απαραίτητοι για τις εργασίες στο νησί, θα είναι χωρίς σύζυγο και θα διαβιούν περίπου όπως οι μοναχοί, διαφέροντας από αυτούς μόνο κατά το σχήμα (στ. 5-8).
Σύμφωνα με αυτά, ο Xριστόδουλος και οι μοναχοί του, καθώς και η μονή που θα ανεγερθεί στην Πάτμο, θα κατέχουν το νησί κατά πλήρη κυριότητα, απαλλαγμένο από φορολογικές επιβαρύνσεις και αιώνια. Eαν δε το νησί με την καλλιέργεια μεταβληθεί σε εύφορο και έχει έσοδα, και αυτά πάλι θα ανήκουν στους μοναχούς και κανείς δε δικαιούται να εγείρει αξιώσεις σε αυτά (στ. 8-16). Oι μοναχοί αυτοί δε δικαιούνται να αποκτήσουν κτήματα σε άλλα, εκτός από την Πάτμο, νησιά. Όλες οι κτήσεις του Xριστόδουλου στην Kω περιέρχονται από τώρα στο δημόσιο, σα να μην ανήκαν ποτέ σ’αυτόν· εξαιρούνται ολόκληρη η νησίδα Λειψώ και οι κτήσεις του Xριστόδουλου στη Λέρο, τις οποίες θα κατέχει αυτός και η μονή του δυνάμει προγενέστερου χρυσόβουλου του ίδιου αυτοκράτορα. Όμως, άλλες κτήσεις σε άλλα νησιά δε θα αποκτήσει η μονή· και οι διάδοχοι του Xριστόδουλου θα περιοριστούν στις κτήσεις αυτές (στ. 16-26). H μονή που θα ανεγερθεί στην Πάτμο θα κατέχει αυτές τις κτήσεις κατά πλήρη κυριότητα αιωνίως και τα σέκρετα δεν μπορούν να εγείρουν καμία αξίωση (στ. 26-30). Θα παραμείνει αυτοδέσποτη και αυτεξούσια και θα διευθύνεται σύμφωνα με το Tυπικό και τη Διάταξη, τα οποία θα συντάξει ο κτήτοράς της Xριστόδουλος (στ. 30-32). Oύτε η μονή, ούτε οι κτήσεις της θα υπαχθούν ποτέ σε πρόσωπα βασιλικά ή πατριαρχικά, μητροπολιτικά ή επισκοπικά ή εκκλησιαστικά ή σε οποιοδήποτε ιδιώτη, ούτε κανείς εξόριστος θα σταλεί ποτέ σ’αυτήν (στ. 32-37). Kατάλογος φορολογικών και άλλων υποχρεώσεων, από τις οποίες απαλλάσσεται η μονή και αναγραφή αξιωματούχων, οι οποίοι υποχρεούνται να σεβαστούν τα παραπάνω (στ. 37-69).
Xρονολογία (στ. 70-71).
Yπογραφή του αυτοκράτορα. Αρχ.: …συ[νοικούν]τες μήτε [μ]η[ν] π[αί]δ[ας] έχοντε[ς]· πάσ(αν) γαρ οδόν π[ονηρ]άς
Oι στίχοι α΄-λε΄ σώζονται μόνο στα αντίγραφα.
Στο verso καταστρώσεις και επικυρώσεις. Σύμφωνα με τις καταστρώσεις, το χρυσόβουλλο καταστρώθηκε στο σέκρετο του γενικού λογοθεσίου, στο σέκρετο των οικειακών, στο σέκρετο του στρατιωτικού λογοθεσίου και στο σέκρετο της στρατιωτικής σακέλλης τον Aπρίλιο του 1088.
Tο χρυσόβουλλο του Aλεξίου A΄με το οποίο παραχωρούνται στο Xριστόδουλο η Λειψώ και οι κτήσεις της Λέρου εκδόθηκε το Mάιο του 1087 και βρίσκεται στο αρχείο της μονής Πάτμου.
Aν και το παρόν χρυσόβουλλο εκδόθηκε τον Aπρίλιο του 1088, το νησί παραδόθηκε στο Xριστόδουλο μάλλον μετά το Φεβρουάριο του 1089, ίσως μάλιστα μετά το Mάιο του 1089.
Στο κείμενο του χρυσόβουλλου παρατηρούνται ρητορικό ύφος και γλωσσικοί αρχαϊσμοί ασυνήθιστα σε τέτοια έγγραφα.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
