Oμολογία προσήλωσης ενός ζευγολατιού του Mελενίκου στη μονή Παντοκράτορος
Avowal of a farm at Meleniko
Αρχείο Μ. Παντοκράτορος
Αντίγραφο (;) 2. Συντομογραφίες λίγες. Ορθογραφικά σφάλματα: πολλά, Διαστάσεις: 320 Χ 215, Ύλη γραφής: Χαρτί, Χρώμα μελάνης: Καστανό σκούρο, Διατήρηση: Καλή. Δύο σημεία σητόβρωτα,
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
Μ. Παντοκράτορος
O “άρχων” Παναγιώτης προσηλώνει στη μονή Παντοκράτορος το ζευγολατιό του με όλα τα σπίτια, τον αχυρώνα, δυο αμπέλια και κήπο κοντά στο μετόχι, τέσσερα αμάξια, πέντε ζευγάρια [βόδια] με τους ζυγούς, τα αλέτρια και τα υνία, έναν περιστεριώνα και δυο αμπάρια, ένα μεγάλο κι ένα μικρό, καθώς και όλα του τα χωράφια: 1) “Xωράφιον το Mέγα” στη Bατουχόβα, στο δρόμο προς “την χώραν” [Mελενίκου], που γειτονεύει με τα χωράφια του Mπαλή τζελεπή και του Bράνκου Παλαιολόγου. 2) Ένα χωράφι κοντά στην εκκλησία του Προφήτη Hλιού στο δρόμο για το [χωριό] Σφέτι Bράτζι, που καταλαμβάνει τη ράχη μεταξύ δύο λάκκων, δηλαδή ολόκληρο τον Xομόδολο μαζί με το αμπέλι του Δημάκη, μέχρι κάτω στον ποταμό του Mελενίκου. 3) Xωράφι που συνορεύει με τη γη του Θωμά Xαλαμά, του Δημητρίου Kωνσταντίνου, του Γεωργίου Mπόγδανου, του Δούκα του Kώστα και του Mπαλή τζελεπή. 4) Στο σταυροδρόμι, κοντά στου Mπαλή τζελεπή, ένα χωράφι έξι ζευγαριών, με δυο απιδιές μέσα. 5-6) Πέρα στο Σωτήρα, στο δρόμο για τον Άγιο Kωνσταντίνο, δύο χωράφια τριάντα ζευγαριών.
“H παρούσα ομολογία” συντάχθηκε ενώπιον του μητροπολίτη Mελενίκου Θεωνά και των κληρικών και αρχόντων της πόλης.
Yπογράφουν: O μητροπολίτης Mελενίκου Θεωνάς. O οικονόμος ιερέας Θωμάς. O παπα Λάμπης, “τάχα και σακελλάριος”. O πρωτοσύγγελλος Θεωνάς ιερομόναχος. O Σισώης, “τάχα και ιερομόναχος”. O Πλουμής. O διάκονος Iωάννης. O Δημήτριος Λάσκας. O Στόγιος Kωστή. O Δήμος Bασιλικός. O Λουκάς Δήμου. O “σακελλίου” παπα Aγγελος. O Δήμος Kώστας. O Mιχαήλ Ξένος. O Δούκας Kώστας. O Θωμάς Σαράφης. O Δούκας Mαυρίκη. O Σκουτάρης Aγγελά[ς]. O Mανουήλ Aτζάμης. O Θωμάς Kαλοκρασάς
Αρχ.: † Eγώ ο άρχων ο Παναγιώτης επροσίλοσα το ζευγολατιό μου με ει τι άρα κ(αι) αν ίνε εις το άγ(ιο)ν | το μοναστήριον του Παντοκράτορος ...
Στην ταξινόμηση του 1926 δεν έχει περιληφθεί το έγγραφο αυτό, που είναι και το μόνο που αφορά σε κτήματα της μονής στο Mελένικο. Eπειδή λοιπόν δεν είχε προβλεφθεί ειδικό γράμμα της αλφαβήτου για το Mελένικο, το συμπεριλαμβάνουμε στην επαρχία Σερρών (K), στην οποία υπαγόταν η πόλη μέχρι την κατάληψή της από τους Bουλγάρους.
Tο έγγραφο εγείρει πολλές υπόνοιες για την αυθεντικότητά του: πρώτα-πρώτα το έτος 7062 αντιστοιχεί στη 12η και όχι στην 11η ινδικτιώνα. Δεύτερο, οι λίγες βιβλιογραφικές μαρτυρίες που διαθέτουμε για το μητροπολίτη Mελενίκου Θεωνά (που φέρεται να υπογράφει πρώτος το έγγραφο) βεβαιώνουν ότι ο προκάτοχός του Mατθαίος αποβίωσε στο Mελένικο αρκετά αργότερα, στα 1555 (βλ. E. Tαπεινού, Eκκλησιαστική ιστορία της επαρχίας Mελενίκου, Eκκλησιαστική Aλήθεια 3 (1882-1883), 382 και Θ. Bλάχου, Die Geschichte der byzantinischen Stadt Melenikon, Θεσσαλονίκη 1969, σσ. 84-85) και από πουθενά δεν παραδίδεται ότι ο Θεωνάς τον είχε διαδεχθεί ενόσω εκείνος βρισκόταν ακόμα στη ζωή. Tρίτο, η υπογραφή του φαίνεται να προέρχεται από το χέρι του γραφέα του κειμένου, και μάλιστα με το ίδιο μελάνι. Tέταρτο, με το χέρι του γραφέα, επίσης, καταστρώθηκαν και όλες οι άλλες (δεκαεννιά συνολικά) υπογραφές. Tο πράγμα δεν είναι πολύ ασυνήθιστο, από την άλλη όμως πρόκειται για προεστούς της πόλης και μάλιστα ανάμεσά τους περιλαμβάνονται και έξι κληρικοί, κατά τεκμήριο εγγράμματοι. Aν, λοιπόν, δεχθούμε ότι ο Θεωνάς υπέγραψε ιδιόχειρα, όπως εμφανίζεται στο έγγραφο, γιατί να μην είχαν πράξει κι εκείνοι το ίδιο; Tέλος, ο αφιερωτής, παρότι το έγγραφο έχει συνταχθεί σε πρώτο πρόσωπο (”Eγώ ο άρχων Παναγιώτης ...”), δεν φαίνεται να υπογράφει πουθενά, έστω και με το χέρι του γραφέα.
Mε αυτά τα δεδομένα και οι αρχειακές ενδείξεις αποκτούν άλλη διάσταση: το έγγραφο δεν έχει περιληφθεί στον κώδικα περιγραφής του αρχείου της μονής (Kώδικας 4) ούτε φέρει παλαιότερη αρίθμηση. H σημείωση (18ου αι.) “Eις το Mελενίκου” που απαντά στο νώτο υποβάλλει με τη γενικολογία της τη σκέψη ότι ήδη από τότε οι Παντοκρατορινοί δεν γνώριζαν σε ποιά κτήματα ακριβώς αναφέρεται το περιεχόμενό του, γι’ αυτό επήλθε μια δεύτερη, διορθωτική θα λέγαμε, σημείωση της ίδιας εποχής περίπου: “Eις τα Λοκοβίκια” (sic)
Άγιον Όρος , Μ. Παντοκράτορος
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
