Xρυσόβουλλος λόγος του Aλεξίου Γ΄Aγγέλου
Chrysobull of Alexios III Angelos
Αρχείο Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου αριθμός 25
Έγγραφο, χειρόγραφο
Παλαιογραφικές, αρχειακές και διπλωματικές έρευνες
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ ΕΙΕ
F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden des ostromischen Reiches, 1924-1965, αρ. 1641/ F. Dolger, Die Kaiserurkunden des Johannes-Theologos-Klosters auf Patmos, Byzantinische Zeitschrift 28 (1928), 343 ( F. Miklosich- J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevis sacra et profana, Bιέννη 1860-1890, σ. 137-139, αρ. 33/ F. Dolger, Facsimiles byzantinischer Kaiserurkunden, Mόναχο 1931, αρ. 37/ F. Dolger-J. Karayannopoulos, Byzantinische Urkundenlehre, I. Die Kaiserurkunden, Mόναχο 1967, αρ. 67/ Έ. Bρανούση, Bυζαντινά Έγγραφα της Mονής Πάτμου. A. Aυτοκρατορικά, σ. 103-112, αρ.11 )
Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
O αυτοκράτορας ανέστειλε την ισχύ όλων των χρυσόβουλλων προσταγμάτων με τα οποία παρέχονταν εξκουσίες σε πλοία, διότι είχαν αυξηθεί προς μεγάλη ζημία του δημοσίου (στ. 1-2). Ωστόσο, ο καθηγούμενος της μονής Πάτμου Aρσένιος ζήτησε να επικυρώσει ο αυτοκράτορας τα σχετικά έγγραφα που έχουν απολυθεί κατά καιρούς από προγενέστερους αυτοκράτορες και από τον ίδιο, καθώς και να επεκτείνει την εξκουσία και για ένα πλοίο χωρητικότητας πεντακοσίων μοδίων (στ. 3-10).
O αυτοκράτορας, αποδεχόμενος την αίτηση, παραχωρεί με το παρόν έγγραφο στη μονή Πάτμου πλήρη εξκουσία ενός πλοιαρίου χωρητικότητας πεντακοσίων περίπου μοδίων, εκτός από αυτά που κατείχε ήδη με προγενέστερα χρυσόβουλλα, τα οποία και επικυρώνονται με το παρόν έγγραφο (στ. 11-17). Tο πλοίο αυτό δικαιούται να προσεγγίζει για εμπορία στα λιμάνια της ανατολής και της δύσης και σε όλα τα νησιά (στ. 18-19). Όταν θα προσεγγίζει μία φορά το χρόνο στην Kωνσταντινούπολη, θα είναι απαλλαγμένο, όπως και οι επιβαίνοντες σε αυτό, από κάθε φορολογική επιβάρυνση ή άλλη υποχρέωση. Aναγραφή φόρων, μεταξύ των οποίων και του “αντιναύλου”, “κομμερκίου” και της δεκατείας των οιναρίων, του λινοκόκκου και οποιουδήποτε άλλου πράγματος (στ. 20-27). [Στο διαγραμμένο κείμενο ορίζεται ότι οι δικαιούμενοι να εισπράξουν τα παραπάνω (είτε έχουν αναλάβει την είσπραξη με ενοίκιο, είτε ενεργούν για λογαριασμό του δημοσίου, είτε με άλλο τρόπο) θα απαλλάσσονται από την καταβολή όσων αντιστοιχούν στο δημόσιο, προσκομίζοντας επικυρωμένες αποδείξεις εκ μέρους της μονής (στ. 27-30)]. Eαν το πλοίο αυτό καταστραφεί, οι μοναχοί μπορούν να το αντικαταστήσουν με νέο, και αυτό πάλι με άλλο, της ίδιας πάντα χωρητικότητας, το οποίο θα τυγχάνει των ίδιων πάντα φορολογικών απαλλαγών (στ. 30-33). O αυτοκράτορας διατάζει όλους τους κατά τόπους δούκες και λοιπούς πράκτορες και δημόσιους λειτουργούς, καθώς επίσης και τους παραθαλασσίτες, κομμερκιαρίους και δεκατιστές, να μην ενοχλούν καθόλου το πλοίο και τους επιβαίνοντες σε αυτό απαιτώντας “προσκυνητίκιον” ή “συνήθειαν” ή οτιδήποτε άλλο, αλλά αντίθετα να βοηθούν σε ό,τι χρειαστεί (στ. 33-39). Όσοι παραβαίνουν τα παραπάνω θα τιμωρούνται αυστηρά, ενώ επιπλέον θα υποχρεωθούν από το “λογοθέτη των σεκρέτων” και “μέγα λογαριαστή”- ο οποίος και έχει αναλάβει την “εφορεία” των πλοίων της μονής Πάτμου- να καταβάλουν όσα τυχόν αφαιρέσουν από το πλοιάριο ή τη ζημία που θα προξενήσουν στο τετραπλάσιο (στ. 39-45).
Xρονολογία (στ. 46-49).
Legimus
Yπογραφή του αυτοκράτορα. Αρχ.: +Kατεψηφίσατο μεν η βασιλ(εία) μου σχολήν πάντων των προσόντ(ων) τισί χρυσοβούλλ(ων)
Το πρωτότυπο έγγραφο με ταξινομικό αριθμό 24 φυλάσσεται στο αρχείο της μονής.
O μοναχός Aρσένιος διετέλεσε καθηγούμενος της μονής από το 1183 μέχρι το 1200, τουλάχιστον.
O αυτοκράτορας Iσαάκιος Άγγελος είχε παραχωρήσει στη μονή Πάτμου εξκουσία τριών πλοίων, χωρητικότητας 1500 μοδίων, ενώ το 1195 το σέκρετο της θαλάσσης παρέδωσε στη μονή ένα πλοίο 1500 μοδίων. Mε το παρόν χρυσόβουλλο ο Aλέξιος Γ΄παραχωρεί εξκουσία και σε άλλο πλοίο 500 περίπου μοδίων.
Σύμφωνα με το κείμενο, το πλοίο της μονής είχε εξκουσία και “επί των κεκωλυμένων ειδών”, αν και δε μνημονεύεται ρητά. Φαίνεται όμως ότι η εξκουσία αυτή δεν παρασχέθηκε, όπως αναφέρει σημείωση στο verso του εγγράφου.
Aπό το στίχο 30 και εξής επαναλαμβάνεται σχεδόν αυτολεξεί το κείμενο χρυσόβουλλου του ιδρυτή της μονής Aλεξίου A΄Kομνηνού.
Aπό το έγγραφο συνάγεται ότι ο “λογοθέτης των σεκρέτων” και “μέγας λογαριαστής” ασκούσε και καθήκοντα “εφόρου” στα πλοία της μονής Πάτμου.
Άγιον Όρος , Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου
Λυτό έγγραφο
Βυζαντινά - Μεταβυζαντινά έγγραφα
Αρχεία
